Republika Srpska u 2001.- slovom i brojem

Banjaluka, 30. Decembar 2001. (AIM)

Promovišući ovogodišnji bilans vlasti, političari Republike Srpske (RS) nastoje građane ubijediti da žive bolje, ili bar nimalo lošije nego lani, da se privreda polako oporavlja, ili bar ne tone dublje nego u 2000. godini, da su ove godine bili zdraviji, bezbjedniji i da nema baš nikakvog "razloga za zabrinutost". Opozicija, naravno, tvrdi suprotno, a kako se u RS zaista živi, narod najbolje zna.

A šta na sve to kaže statistika? Prema podacima Zavoda za statistiku RS, cijene na robe široke potrošnje u novembru 2001. bile su za devet odsto više u odnosu na prosjek iz 2000., a za 2,4 procenta više nego u novembru prethodne godine. Rast cijena nije praćen odgovarajućim rastom zarada. U novembru 2001. je za famoznu potrošačku korpu, koja obuhvata samo najneophodnije životne namirnice za četvoročlanu porodicu, valjalo izdvojiti 445 KM, dok je prosječna plata bila 312 KM. U toku cijele 2001. za "korpu" je bilo potrebna skoro 1,5 plata. Račune za struju, vodu, telefon, kupovinu odjeće, obuće, sapuna i deterdženta, troškove prevoza i ogreva građani RS su valjda trebali finansirati iz "posebnih prihoda". Recimo od dobitka na lutriji ili nasljedstva od bogate tetke.

Prvi sindikalac Srpske Čedo Volaš tvrdi da podaci Zavoda za statistiku nisu tačni. Pošto trećina radnika u RS uopšte ne prima platu, realna prosječna zarada u RS je svega 210 KM, smatra Volaš. Što se tiče odnosa plata i cijena, početak 2001. je obećavao da bi građani RS mogli živjeti malo bolje i komotnije. U januaru 2000., na primjer, potrošačka korpa je koštala 1,70 prosječnih plata, a u januaru 2001. "samo" 1,34. Medutim, od polovine godine bilo je jasno da će preživljavanje u 2001. biti skuplje nego prethodne godine. Najteže su stanovnici srpske preživjeli juni mjesec, kada je prosjecna plata pala ispod 300 KM, pa je za potrošačku korpu, koja je koštala 462 KM, trebalo izdvojiti čak 1,55 plata.

Sudeći po podacima za prvih 10 mjeseci 2001, troškovi života su u ovoj godini povećani za 5,6 odsto u odnosu na 2000. Najviše su porasle cijene stanarina, struje i ogreva. Prema podacima Zavoda za statitstiku, fizički obim industrijske prozvodnje u RS u prvih 11 mjeseci 2001. opao je za skoro deset odsto u odnosu na isti period prethodne godine. Najdrastičniji pad proizvodnje zabilježen je u metalurgiji i u industriji papira i celuloze. Najproduktivnija je bila duvanska industrija, koja je povećala obim proizvodnje za više od 30 odsto u odnosu na 2000. godinu. "Statistička mjerenja u ovoj oblasti su uvijek diskutabilna. Mi ne možemo izmjeriti kvalitet proizvoda, niti njihovu prođu na tržištu. Privreda može i uz smanjeni obim proizvodnje biti znatno efikasnija, ali to u RS , nažalost, nije slučaj", kaže Slavko Šobot, direktor Zavoda za statistiku RS.

Podaci o bruto proizvodu i nacionalnom dohotku biće poznati tek početkom 2002., nakon predaje završnih računa i obrade podataka. Tada će se konačno znati i koliko je uspješno realizovan budžet u RS. Lider opozicije Milorad Dodik tvrdi da Ivanićeva Vlada jedva čeka da dobije 20 miliona maraka iz sredstava sukcesije, kako bi ih "prikazala kao budžetska sredstva" i tako ubijedila birače da je poslovala pozitivno. Međutim, Goran Popović, direktor Carine RS, tvrdi da je u 2001. ubiranje javnih prihoda bilo neuporedivo efikasnije nego prethodnih godina. Kao ilustraciju za ovu tvrdnju navodi da je za samo tri nedjelje krajem 2001, bar što se legalnog uvoza tiče, u RS uvezeno više cigareta nego tokom čitave 2000. godine.

Ako je ovo tačno, stanovnici RS treba da se zabrinu za svoje zdravlje. Prema podacima Zavoda za zaštitu zdravlja RS, odrasle osobe u Srpskoj najčešce oboljevaju i umiru od kardiovaskularnih i malignih oboljenja, a pušenje najviše doprinosi pojavi ovakvih bolesti. Pušenje roditelja je opasno i za djecu: mala djeca u RS najčešce oboljevaju od astme, bronhitisa i drugih bolesti disajnih organa. Kod predškolske djece na drugom mjestu po učestalosti su oboljenja kože nastala usljed loše higijene, a na trećem bolesti krvi i krvotvornih organa, kao što su hemofilija i leukemija. Što se tiče školske djece, osim navedenih bolesti, velika opasnost im prijeti od rastuće narkomanije, a među djevojčicama od 12 do 18 godina sve je više neželjenih trudnoća i zdravstvenih komplikacija izazvanih abortusom.

Broj umrlih u RS 2001. je veći za 7,6 odsto u odnosu na 2000. godinu. Nezvanični podaci kažu da je u toku ove godine zabilježeno i nekoliko nejasnih slučajeva smrti, nakon psihičkih i moždanih smetnji, što budi sumnju da se u RS, možda, pojavila "bolest ludih krava". Slučajevi nisu ispitani, jer bi takva ispitivanja bila preskupa za finansijske mogućnosti ovdašnjeg zdravstva.

Besparica u zdravstvu je već opšte mjesto u društvenim hronikama RS. Prema podacima Fonda zdravstvenog osiguranja RS, tek nešto više od polovine stanovništva RS je prijavljeno na zdravstveno osiguranje, a samo petina osiguranika redovno uplaćuju doprinos. S druge strane, prema procjeni Ministarstva zdravlja, javne zdravstvene ustanove su opterećene viškom kapaciteta i zaposlenih. Ali, u idućoj godini može se očekivati radikalan zaokret u ovoj oblasti: nezvanično sanajemo da bi broj kreveta u bolnicama i klinikama Srspke mogao biti prepolovljen. Kako navodi dr Živana Gavrić, načelnik odsjeka socijalne medicine Zavoda za zaštitu zdravlja RS, protekla godina u RS nije bila ni po čemu karakteristična, osim po tome da što je malo pažnje posvećeno promociji zdravlja i zdravstvenom prosvjećivanju stanovništva.

Svjetska zdravstvena organizacija je 2001. godinu proglasila godinom zaštite mentalnog zdravlja i borbe protiv suicida, ali u RS se to ni po čemu nije moglo primijetiti, iako je po broju samoubistava Srpska vodeća u regionu. Prema podacima MUP-a RS, u prvih 11 mjeseci 2001. godine 322 stanovnika RS su sebi oduzela život. Broj samoubistava je gotovo identičan kao i u istom periodu prethodne godine, tako da se statistika suicida u poslijeratnom periodu ustalila: godišnje se u RS ubije više od 300 ljudi, a najčešce ruku na sebe dižu starije osobe.

U RS je u u prvih 11 mjeseci 2001. izvršeno 38 ubistava, što je za 20 odsto manje nego u istom periodu prethodne godine. I sveukupni opšti kriminalitet u RS je u blagom padu: u 2001. je registrovano 10 odsto manje krivičnih djela iz ove oblasti nego u 2000. I što se tiče privrednog kriminala, u

1. je broj registrovanih krivičnih djela manji nego prethodne godine. Do decembra 2001. registrovana su 584 krivična. "Iako je broj krivičnih prijava smanjen, ukupna materijalna šteta, odnosno protivpravna imovinska korist koja je pribavljena ovim krivičnim djelima je znatno veća i iznosi oko 1,2 milijarde maraka", objašnjava Zoran Glušac, portparol MUP- a RS.

I broj saobraćajnih nesreća je 2001. smanjen u odnosu na 2000., kada se u prvih 11 mjeseci desilo skoro 11 hiljada nezgoda. Ipak, u 9.725 saobraćajki, koliko ih se dogodilo od januara do decembra 2001, stradalo je više ljudi nego u istom periodu prethodne godine. U prvih 11 mjeseci 2001. u saobraćajnim nesrećama je poginulo 188 ljudi, teško je povrijedeno 708, a lakše 1380 učesnika u saobraćaju. Naročito opasno je na drumovima Srpske bilo u toku jesenjih mjeseci. "Za evropske standarde to je visoka stopa stradalih u saobraćajnim nesrećama, zbog čega je MUP preduzeo akcije pojačane kontrole brzine, video nadzor i kampanju za vezivanje pojaseva u automobilima", kaže Glušac.

Naravno, svi statistički podaci, pa i ovi koje smo naveli, mogu se tumačiti na razne načine. Da li je čaša poluprazna ili polupuna zavisi od toga da li je posmatra optimist ili pesimist. U svakom slučaju, u RS se u toku 2001. nije dogodio nikakav epohalni preokret. Na žalost većine stanovništva, koje to već godinama očekuje.

Milkica Milojević (AIM)