ZAGAĐIVANJE SPORTA

Srbija:

Ovogodišnje utakmice košarkaškog plej-ofa za titulu prvaka SR Jugoslavije između "Budućnosti" i "Partizana" mogle bi se u neku ruku posmatrati i kao paradigma trenutnog stanja u jugoslovenskom sportu - slaba poseta, loš kvalitet, puno policije unutar i specijalaca oko dvorane, neobjektivni mediji i sve to začinjeno još sa previše politike.

Osim pete odlučujuće utakmice (odigrane u Podgorici), predhodne četiri odigrane su u polupraznim dvoranama, a kvalitet prikazane igre bio je daleko ispod značaja ovih mečeva. Publika ("grobari" i "varvari") navijali su uglavnom vređajući političko rukovodstvo "one druge strane", a TV komentatori uglavnom su se trudili da tako nešto ne primete, ili da primete kako domaća publika "snažno bodri svoj tim".

Čitava ova priča ima naravno, jasno vidljivu političku dimenziju i predstavlja samo odjek onoga što se u SRJ već mesecima zbiva na relaciji Beograd - Podgorica. Preko događanja u saveznoj kući fudbala mnogi zagovornici crnogorske samostalnosti već su izvukli čist politički zaključak: u državi u kojoj je čitavih godinu dana nemoguće postići dogovor oko izbora selektora nacionalnog fudbalskog tima ili predsednika fudbalske organizacije, teško da se može postići dogovor oko neuporedivo važnijih stvari.

Slični, u osnovi politički sporovi, tinjanju i u ostalim udruženjima - od rukometa, do stonog tenisa i karatea.

Imajući sve ovo u vidu moglo bi se reći da se u današnjoj SRJ sport i politika susreću i mešaju na gotovo istovetan način (preko međurepubličkih sukoba) kao što je to "već viđeno" početkom devedesetih kada se raspadala bivša SFRJ. S tom razlikom što je danas nivo ostrašćenosti, mržnje, zagađivanja sporta, pa i navijačkih duela (bar za sada) neuporedivo nižeg inteziteta. Danas partizanovci ("grobari") i zvezdaši ("delije") ratuju uglavnom među sobom i jedni drugima uništavaju stadione i sportske dvorane. U poslednjih nekoliko godina nijedan derbi-meč ova dva tima nije završen bez nekoliko desetina povređenih, uključujući i pripadnike policije. Posle svakog derbija "prosečna šteta" na stadionima (polomljene stolice i ostali iventar) obično prelazi cifru od 100 hiljada nemačkih maraka.

Veliki klubovi čije su uprave u poslednjih desetak godina u dobroj meri bile popunjene funkcionerima stranaka na vlasti (jedno vreme predsednik "Partizana" bio je srpski premijer Mirko Marjanović), ipak nisu uspevali da u potpunosti odstrane neželjene političke poruke sa sportskih arena i u potpunosti kontrolišu volju navijača kojima su se neprikidno dodvoravali. Iz godine u godinu, parole protiv režima su se množile. Politički najosetljiviji trenuci svakako su bile utakmice jugoslovenskog fudbalskog nacionalnog tima zbog navijačke prakse da zviždi himni "Hej Sloveni". Da se bruka zbog nepoštovanja nacionalne himne ne bi širila, državna TV je obično "brisala" ton sa stadiona i dvorana ili nekoliko minuta kasnila sa početkom direktnih prenosa.

Priprema igrača na nož

Priča o ulasku politike na stadione možda bi se najbolje mogla ilustrovati preko priče o Željku Ražnjatoviću Arkanu. U vreme raspada bivše Jugoslavije Arkan je postao neprikosnoveni vođa Zvezdinih navijača i već na samom početku svog nezvaničnog "mandata" navijački nadimak "cigani" pretvorio u nacionalno podobniji "delije". U to vreme (početak devedesetih) "Zvezdin" sever bio je prilično podeljen između podrške Slobodanu Miloševiću, Vuku Draškoviću i Vojislavu Šešelju. Arkan ih je "nagovorio" da izbace "domaću politiku" sa stadiona i ujedine se oko "Zvezde", ili navijanju protiv "ustaša" i ostalih "mrzitelja Srba". Nešto kasnije kada je počeo rat, "Zvezdin" sever bio je u dobroj meri regrutna baza za Arkanovu Srpsku dobrovoljačku gardu, paravojnu jedinicu koja se borila na ratištima širom bivše Jugoslavije.

Neposredno posle potpisivanja Dejtonskog sporazuma, Arkan očigledno više nije bio preterano poželjan u loži na Zvezdinoj "Marakani", u kojoj su glavna mesta držali istaknuti članovi vladajuće Socijalističke partije Srbije. On je tada odlučio da se okrene FK "Prištini" koji su u međuvremenu napustili svi Albanci, ali u prvom pokušaju nije uspeo da se dočepa takmičenja u Prvoj saveznoj ligi. Posle ovog neuspelog pokušaja, Arkan preuzima mali beogradski fudbalski klub "Obilić" i za samo godinu dve, promoviše ga u prvoligaša. Tada shvata da bi preko fudbala mogao da po prvi put u životu da legalno zarađuje silan novac. Kupuje iskusne fudbalere iz nižih rangova takmičenja, zahteva od njih da igraju "na nož" (po Beogradu se u šali pričalo da ih hrani "sirovim mesom"), gradi lep mali stadion sa buticima i apartmanima za igrače. "Obilić" ubrzo (1998. godine) postaje i prvak SRJ, a u fudbalskim krugovima širi se priča da sudije iz straha od Arkana prečesto sviraju jedanesterce za ovaj tim koji iznenada potiskuje "Zvezdu" i "Partizan" u drugi plan.

Arkan u međuvremenu stiče i diplomu fudbalskog trenera (diplomirao je na temu "Priprema igrača za utakmice").

Za režim Slobodana Miloševića (koji lično nikada nije prisustvovao nijednom sportskom događaj), sport je inače bio izuzetno važna delatnost i deo sveukupnog državnog i nacionalnog projekta. Preko najistaknutijih funkcionera vladajuće stranke okupirani su i kontrolisani su svi sportski savezi i udruženja. Na taj način u uslovima besparice i sankcija obezbeđivan je, s jedne strane, novac za velika takmičenja, a s druge ostvarivana je puna kontrola sporta, zabrana u koji nije bio dozvoljen ulazak i uticaj opozicije.

Tako je na primer, Nebojša Čović, kao nekada istaknuti socijalista postao i predsednik Košarkaškog saveza Jugoslavije. Čović se kasnije odrekao Miloševića i pretvorio u protivnika režima. Odmah je smenjen sa mesta predsednika KSJ jer je postojala mogućnost da se kao otpadnik iz vlasti pojavi sa jugoslovenskim nacionalnim timom na pobedničkom postolju na Evropskom prvenstvu u Barseloni 1997. godine.

Neposredno po skidanju sportskog dela sankcija i prvih susreta jugoslovenskih nacionalnih timova sa ostalima iz bivše Jugoslavije, pre svega Hrvatske, sport je često doživljavan i kao "produžetak rata" drugim sredstvima. U najavama ovakavih događaja obavezno se sugerisalo da se igra "za nacionalnu čast i ponos" pri čemu je do punog izražaja dolazilo ratnohuškačko i rodoljubivo novinarstvo. U maju 1996. uoči utakmice nacionalnih selkcija SRJ i Hrvatske na Evropskom prvenstvu u Španiji beogardske "Večernje novosti" su tvrdile da se od naših mladića traži da "u Sevilji, pred očima Evrope, po svaku cenu zgaze mrskog okupatora".

Učestvovanje u predstavama režima

Za činjenicu da je u godinama patnje i mizerije režim tako otvoreno i grubo manipulisao vrhunskim sportom i sportistima odgovorni su u velikoj meri i sami sportisti. Nevoljno ili ne, većina njih je ipak ćutke pristajala da učestvuje u predstavama u kojima je režim njihove uspehe pokušavao da objasni kao dokaz sopstvene ispravne politike. Malo njih je odbijalo da se u takvim prilikama ne pojavi na prijemima koje je Milošević ili neko drugi organizovao u čast neke zlatne medalje, iako su znali da njihovi uspesi lako bude masovne narodne emocije i često predstavljaju zaklon iza koga se ne vide beda i pogubni učinci jedne politike. Malo njih je odbilo i diplomatske pasoše koje im je režim povremeno delio. U časne izuzetke spada pre svega Vlade Divac, košarkaš koji je prvi podržao beogradske studente kada su prostestvovali protiv režima i bili prebijani od strane policije. Svoje protivljenje i dizanje glasa Divac je kasnije platio nekom vrstom medijske izolacije u državnim medijima, a prošle godine, iako predložen od strane Jugoslovenskog olimpijskog komiteta za visoku funkciju u samom MOK-u, nije prošao.

O odnosima novih vlasti prema sportu za sada je teško govoriti. Novi ministar sporta uporno najavljuje veliku društvenu brigu o sportu i pomoć države, ali i privatizaciju koja bi trebalo da izleči hroničnu besparicu. U načelu sve je i dalje okrenuto uglavnom kolektivnim sportovima, dok oni bazični individualni (pre svega atletika, plivanje i gimnastika) uglavnom tavore, bez mnogo para, a samim tim i bez nekih većih uspeha. U međuvremenu, čini se da kriza koja generalno trese jugoslovenski sport najviše pogađa fudbal. Neko je nedavno izračunao da se u bivšoj SFRJ nekada igralo bar osam derbija po sezoni ("Zvezda", "Partizan", "Dinamo", "Hajduk", Željezničar", "Sarajevo", "Velež", "Vojvodina"), a sada najviše dva. U SRJ se trenutno u saveznom rangu takmičenja (prva i druge lige) takmiči oko 60 fudbalskih klubova dok ih u Nemačkoj sa 80 miliona stanovnika ima samo 36. Stadioni su prazni, kvaliteta je sve manje, a mnogi klubovi su na ivici bankrota i jedini izlaz je izgleda u neprekidnoj prodaji mladih igrača. Statistika kaže da u proseku dva fudbalera dnevno odlaze iz zemlje.

Nenad Lj. Stefanović, AIM Beograd