Dezerteri i dobrovoljci
Kao i u drugim konfliktima na prostoru bivse Jugoslavije, u proljetnom sukobu makedonskih snaga bezbjednosti s pripadnicima Oslobodilacke nacionalne vojske postavilo se pitanje “dezertera” i “dobrovoljaca”. U tom pitanju sadrzane su sve tjeskobe i svi kosmari balkanskih krvoprolica u posljednjoj deceniji
AIM-press, Skoplje, 20. Maja 2001.
Skopski “Dnevnik”, list koji pretenduje na to da bude najobjektivnije, najobavjestenije i najautoritativnije pisano glasilo u Makedoniji pocetkom nedjelje, kao prvorazrednu ekskluzivu je objavio vijest da su petnaestorica policajaca albanske nacionalnosti napustila radna mjesta u policijskoj stanici u selu Matejce u kriznom kumanovskom regionu. U informaciji je kao pouzdano saznanje navedeno da su pomenuti policajci odnijeli automatsko oruzje kojim su bili zaduzeni. Dalje, prema nesto nezvanicnijim informacijama obavjestajnog porijekla, skopski list je objavio da se nekolicina njih pridruzila Oslobodilackoj nacionalnoj vojsci!? Dan-dva kasnije, “Dnevniku” je stigla fax-poruka u kojoj policajci, njih devetorica, demantuju svoje dezertiranje. Zatim se pojavio ostro srocen komentar novinara “Dnevnika” s porukom da bi najbolji demanti objavljene informacije bilo to da su se policajci ponovo pojavili na radnim mjestima medju svojim kolegama. Bar za sada, slucaj ce biti okoncan negiranjem portparola Ministarstva unutrasnjih poslova da su policajci dezertirali
Bilo kako bilo, ovo je bio prvi do kraja izveden slucaj u kome je javnost navedena na pomisao da povjeruje da gradjani albanske nacionalnosti ne iskazuju dovoljnu dozu lojalnosti maticnoj drzavi – Makedoniji. Na svojoj nastupnoj konferenciji za novinare u novom svojstvu, ministar odbrane Vlado Buckovski je povodom slicnih nagadjanja da medju vojnicima albanske nacionalnosti ima pojava dezertiranja, rekao da "to ne dobija one razmjere kojim neko zeli spekulisati, to je dio propagandnog rata".
Medjutim, aluzija ima od samog pocetka vojnih dejstava protiv Oslobodilacke nacionalne vojske u martu na padinama iznad Tetova. Zvanicnici bezbjednosnih snaga vrlo oprezno se odnose prema podacima da Albanci napustaju armijske ili policijske snage. U vise navrata su visoki funkcioneri u bezbjednosnim strukturama isticali da nemaju nikakvih problema s pripadnicima albanske nacionalnosti. No, mediji koji nisu bili skloni doskorasnjoj vladajucoj koaliciji ustrajavali su na suprotnom: tvrdili su da su za citave tetovske operacije naoruzani Albanci imali “krticu” u snagama bezbjednosti, da su postavili zasjedu patroli snaga bezbjednosti kod sarplaninskog sela Vejce u kojoj su poginula osmorica vojnika i policajaca nakon sto su dobili informacije o njenom kretanju, da u kumanovskom kriznom regionu imaju svoje saradnike u armiji i policiji pri cemu su cak prozivani neki aktivisti koalicione Demokratske partije Albanaca
Strani analiticari, s istancanim smislom za sofisticiran pristup problemu, napominju da se mladi Albanci, pripadnici snaga bezbjednosti, nalaze pred nimalo lakom dilemom, poput svojih vrsnjaka na nekim drugim ratistima sirom bivse Jugoslavije: ratovati ili ne protiv svojih sunarodnika ili, pateticnije receno, “brace po krvi” koji su smatrali da politicke zahtjeve svog naroda mogu ostvariti oruzjem a ne politickim sredstvima? Oni, kao pripadnici snaga bezbjednosti ali i kao potencijalni glasaci neke od partija iz takozvanog “albanskog politickog bloka” ni od jednog od njihovih celnika nisu culi rijeci podrske za operacije sto su ih vojska i policija preduzimale na terenu. Naprotiv. Mogli su cuti mnostvo ocjena, recimo, da je sa strane snaga bezbjednosti primjenjivana neodmjerena sila, da su civili bili izlagani nasilju, no i vrlo promjenljive stavove o karakteru same Oslobodilacke nacionalne vojske.
Drzavni vrh je tokom protekla nesto vise od dva mjeseca varirao u izjavama po sistemu “vruce-hladno” stavljajuci naglasak cas na vrijednosti suzivota cas na potrebu obracuna s ekstremistima. Odbrana zemlje ne jednom je isticana kao dug svakog gradjanina. Najdalje je svakako otisao premijer Ljubco Georgievski kada je uoci dramaticnog sastanka drzavnog vrha prije dvije nedjelje nagovijestio da ce se od Albanaca morati zatraziti “iskazivanje lojalnosti drzavi” u stilu nekih izjava s pocetka decenijskog balkanskog “krvavog pira”. Srecom, dogadjaji ce, ne bez zasluge Javiera Solane, krenuti drugim tokom pa ce i ta zlosretna najava medju Albancima ostati “primljena k znanju”. Inace, partija kojom shefuje Georgievski, VMRO-DPMNE, sudeci po nervoznim istupima njenih funkcionera, prednjaci u podozrivosti prema ucescu pripadnika snaga bezbjednosti albanske nacionalnosti u razrjesenju krize. S druge strane, novine izvan drzavnog kisobrana, znaju natuknuti ponesto o postojanju dobrovoljackih odreda sastavljenih pretezno od Makedonaca spremnih da se prikljuce regularnim snagama bezbjednosti. Pokroviteljstvo nad takvim potencijalnim “dobrovoljcima” pripisuje se upravo partiji Georgievskog, katkad i nekim policijskim krugovima. Drzavni mediji klone se svo vrijeme krize price i o dezerterima-Albancima i o dobrovoljcima-Makedoncima, pouceni vjerovatno savjetima zapadnih diplomata koji bi insistiranje na takvoj polarizaciji shvatili kao nedvosmisleno produbljivanje nacionalne podjele. Do zakljucka da se priprema teren za gradjanski rat bio bi dovoljan samo korak.
S druge, pak, strane, nije narocit efekat ostavila prica, lansirana bas kroz drzavne medije, o masovnom dezertiranju pripadnika Oslobodilacke nacionalne vojske.
Zapad, u konkretnom slucaju olicen u Organizaciji za evropsku bezbjednost i saradnju i Evropskoj uniji pokusava sagledati i drugu dimenziju problema. Prema zapadnim saznanjima koja prenosi lokalna stampa, mada predstavljaju 23% populacije, Albanci ucestvuju sa samo 4% u kontingentu od 8.000 pripadnika policije. U armiji, ako je vjerovati ovim izvorima, situacija je kvalitativno drukcija. Tvrdi se da Albanci-regruti predstavljaju i do 40% aktivnog armijskog sastava. Vrlo obazrivo, zapadni diplomati stoga zele preporuciti drzavnom vrhu da bi morao porazmisliti o odbrani zemlje kao zajednickom interesu svih gradjana, ne samo o onome sto pod gradjanskom duznoscu ucesca u odbrani podrazumijevaju pripadnici jednog naroda. Sugestije OEBS-a do sada su isle u pravcu preporuka da ce zemlja, zeli li punu integraciju u evroatlantske strukture, morati uciniti vise na planu procentualne zastupljenosti pripadnika nacionalnih manjina. Koliko se do sada moze shvatiti, drzavni vrh postaje popustljiviji kad se radi o vecoj ravnopravnosti u javnoj administraciji, obrazovanju, medijima. Vojska i policija ocito tek trebaju doci na red. U vikend-izdanju jednih skopskih novina pojavila se informacija da je medjunarodna zajednica spremna odvojiti novac za obuku novih policajaca-Albanaca. U istom tekstu se navodi argument koji se redovno poteze kao izgovor kad se radi o (ne)angazovanju Albanaca: niko im ne ogranicava mogucnost zaposljavanja; nisu zainteresovani zbog “neprijateljskog odnosa prema drzavi”.
Odbrana i bezbjednost zemlje i ucesce gradjana razlicitih nacionalnosti nije predmet dijaloga celnika politickih partija koji se promjenjivom brzinom vodi kod predsjednika Republike. Doduse, predsjednik Trajkovski u jednom od svojih obracanja javnosti u kome je izlozio agendu politickog dijaloga jeste napomenuo da ce se raditi na “jacanju gradjanske lojalnosti drzavi”. Nije objasnio, sta je pri tome mislio
Neki skopski intelektualci misle da je o ovome trebalo razmisljati ranije. Sada je, kazu, prilicno dockan.
ZELJKO BAJIC