Zov ratnickih truba

Makedonski novinari u prilici su da na djelu pokazu, kako i koliko su od kolega iz susjedstva naucili – kako se brani otadzbina-domovina-tatkovina

AIM, Skoplje, 10. 05. 2001.

Potrosaci vijesti dobili su tokom aprila zgodnu priliku da malcice predahnu nakon svih novinarskih egzhibicija tokom martovske takozvane “tetovske operacije”snaga bezbjednosti protiv ekstremista. Ne potraja dugo Uvece 28. aprila patrola snaga bezbjednosti upala je u zasjedu u blizini sarplaninskog sela Vejce pri cemu su osmorica vojnika i policajaca ubijena. Tako bi mogla glasiti obicna stura agencijska vijest. Premalo za uvjerljivu novinarsku pricu – pomislili su pisci vijesti tog produzenog prvomajskog vikenda. Svojim izvjestajima nadmetali su se u upotrebi atributa kojim ce ocjeniti sarplaninsko ubistvo nazivajuci ga “grozomornim”, “svirepim”, “zlocinackim” i kakvim sve ne sugerisuci pomalo zakljucak da postoje nekakva drukcija, recimo, humana ili virtuozna ubistva (ritualna se ne racunaju).

U danima koji su slijedili iz radio-prijemnika i malih ekrana (novine preko praznika nisu izlazile) funkcioneri osrednjeg ranga partija koje artikulisu politicki interes Makedonaca nisu stedjeli rijeci. Partije Albanaca su negativno ocjenile zlocin, ne trudeci se narocito da to zazvuci previse ostro, mnogi Makedonci bi rekli, i uvjerljivo. Te kosmarne praznicne nedjelje pred kamere drzavne televizije je izasao predsjednik Republike Boris Trajkovski da bi promovisao novu zvanicnu kvalifikaciju onih koji su ubili nesretne momke na Sar-planini: teroristi. S zeljom da se nova formula dopadne i novom predsjedniku Amerike Georgeu Bushu, Predsjednik je zatim odletio u Washington.

Pokrivena “neznanjem” i lijenoscu praznicne dokolice, procurila je vijest da je State Department u svom glasovitom Izvjestaju o terorizmu u prosloj godini na “crni spisak” stavio i Oslobodilacku nacionalnu Armiju. Vijest je pogodila “u sridu”. Nije vazno sto se poslije ispostavilo da je sastavljac pomenutog stiva brizljivo birao rijeci da opomene borce Oslobodilacke nacionalne armije ali, istovremeno, da je stav vlade Sjedinjenih Drzava da ta organizacija jos uvijek nije isto sto, naprimjer, baskijska ETA ili grcki “17 novembar” a da se i ne pominje Ben Ladenovo drustvo. No, jos uvijek je praznik, novine ce se pojaviti znatno kasnije

Onda se dogodio Bitolj! Ono sto ce samo strani izvjestaci nazvati “kristalna noc u Bitolju”. Drzavni elektronski mediji su od ranih jutarnjih sati prema povecerju povecavali dozu informacija, krecuci od sturog policijskog saopstenja da je nekoliko stotina gradjana pretezno makedonske nacionalnosti demoliralo cetrdesetak radnji svojih sugradjana Albanaca, Makedonaca-muslimana pa cak i jednog Srbina izbjeglog iz Hrvatske (prezime na tabli je zvucalo “nepodobno”). Tek su elektronski mediji izvan vladinog kisobrana u vecernjim satima pokazali svu sramotu bitoljskih dogadjanja. Slicnih incidenata je bilo i u Skoplju, Vinici, Delcevu i jos ponegdje narednih noci. Ostace usamljen voditelj vijesti A-1 televizije koji je ono sto se desilo nazvao vandalizmom. Drugi su se radije opredijelili za manir faktografije, oni srcaniji su pronasli i objasnjenje da je to bio znak da je “casa strpljenja prelivena”. Takvi “nadahnuti” komentatori svojim gledaocima i slusaocima nisu bas do kraja jasno rekli, cijeg strpljenja a jos manje, protiv koga. Pouzdali su se valjda u samodosjetljivost onih kojima ionako vec godinama “utuvljuju” ko su krivci za sve.

Kada su se novine 5. maja konacno pojavile ostalo im je samo da “oglodju kosti”. Cijela prica je vec bila ispricana. Samo na apotekarskoj vagi bi se dalo izmjeriti raspolozenje pojedinih skopskih listova: da li su vise prostora posvetili masakru na Sari ili “prelivenoj casi strpljenja”.

Ali, vec istog dana sve ce to pasti u zaborav: pocela je “kumanovska ofanziva”. Uzalud su strani analiticari pokusali “provuci” tezu da se u Makedoniji radi prvenstveno o gerili, mediji na makedonskom su radije tjerali po svom – snage bezbjednosti ratuju protiv Terorista!!! I tacka. Malo-pomalo, vrlo ugladjenom portparolu Ministarstva odbrane koji se uzdrzavao od teskih rijeci, pridruzio se portparol Generalstaba koji ce u leksiku proljetnog “ni rata ni mira” uvesti novu definiciju onih protiv kojih se njegove kolege bore: albanske teroristicke bande! Novinarima se termin mnogo dopao te su ga poceli trositi do izlizanosti obogacujuci ga vlastitim doskocicama istog tipa.

U neka mirnija vremena vijest iz zgrade Makedonske radio-televizije bi unijela dosta bure, ovako je prosla skoro nezapazeno: tokom prvomajskog praznika generalni direktor drzavne kule-svjetilje je suspendovao emisiju nocnih TV-vijesti na albanskom uz naravoucenie da doprinose “raspirivanju nacionalne mrznje”. “Generalni” koji je valjda te vijesti gledao (ili je imao svog licnog gledaoca?) je dosao do saznanja da kriticnog 28. aprila nije objavljena vijest o masakru kod Vejca. Partije Albanaca ili su reagovale dremljivo ili publika na makedonskom nije narocito osjetila njihove reakcije.

I, nije sve ostalo na tome. Pomenuti “generalni” MRT je dekretom 6. maja (nedjelja!?) smijenio glavnog urednika Informativnog programa redakcije na albanskom Makedonske televizije zato sto je u informativnoj emisiji prethodnog dana objavio informaciju da su makedonske snage bezbjednosti pretrpjele velike gubitke ali ne i demanti Ministarstva odbrane. I ova smjena je, bar sto se publike koja prati program na makedonskom tice, protekla tiho. Ipak, ostavila je dovoljno prostora za podozrenje da se neko u programu na jeziku koji prosjecan Makedonac ne razumije poigrao novinarskom profesijom.

Epizoda s ulogom civila u “kumanovskoj ofanzivi” govori mnogo o najnovijim zbivanjima. Vojni propagandisti su odmah na pocetku vojne akcije u selima Vaksince i Slupcane promovisali pricu o “koristenju civila za zivi stit”. Tvrdili su da albanski ekstremisti koriste zitelje sela koja drze - u cemu prednjace “mudzahedini” (ah! Opet ti mudzahedini na Balkanu!), ne dozvoljavajuci im evakuaciju na koju su preko elektronskih medija uporno pozivale snage bezbjednosti. Strani mediji su objavljivali da se vecina civila iz kriznih sela evakuisala na Kosovo, medjutim drzavni mediji su ustrajavali na pomenutoj “verziji” potkrepljujuci je navodnim svjedocenjima civila koji su se evakuisali a kojima su ekstremisti “trazili desetine hiljada maraka da bi mogli napustiti svoje domove”. Objavljena su i nekakva pisma toboznjih “dezertera” iz redova Oslobodilacke nacionalne vojske koji su se zalili na nisku platu: strani placenici placeni visestruko bolje od domacih boraca(?!). Od vlade nezavisni mediji nisu se narocito “palili” na ovakve “senzacije”.

Ne malo zabune unosili su i predstavnici medjunarodnih humanitarnih organizacija pa se tako desilo da drzavna informativna agencija MIA objavi izjavu (nikad nije povucena ili demantovana) predstavnika Medjunarodnog komiteta Crvenog krsta da “nema dokaza da su civili u selu Slupcani fizicki sprijeceni da napuste selo” pri cemu nudi tri razloga za to dok su svi nezavisni mediji citirali istog predstavnika koji, u njihovoj interpretaciji, tvrdi doslovno suprotno.

Mada stize u pravo vrijeme, neopazeno je prosao apel opunomocenika Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju za probleme slobode medija Freimuta Duvea da se makedonski mediji uzdrze od “jezika mrznje”. Duve koji se posljednjih godina nagledao i naslusao “iskaza rodoljublja” medijskih poslenika diljem nekadasnje Jugoslavije, uputio je svoju poruku vjerovatno u pravo vrijeme. Sudeci po odnosu prema njegovom apelu, malo je onih koji su ga mogli cuti.

AIM Skopje

ZELJKO BAJIC