BORBA ZA GOLI ŽIVOT

Crna Gora:

Piše: Zoran Radulović (Podgorica)

Prema osnovnim pokazateljima, u prvu godinu 21. vijeka Crna Gora ulazi makar za trećinu siromašnija nego što je to bila 1991. godine. Do sada nije uspješno riješen ni jedan od važnijih (i skupljih) zadataka iz obimnog paketa ekonomske i političke tranzicije, a adekvatno nije riješen ni državno-pravni status Crne Gore.

Nekašnja najmanja republika-članica SFRJ pripadala je klubu nerazvijenih republika i pokrajina. Crna Gora se prostire na površini od 13.812 km2. Prema popisu iz 1991. godine u njoj je živjelo 615 hiljada ljudi. U Zavodu za statistiku procjenjuju da u Republici sada ima oko 660 hiljada stanovnika, a tačan broj biće utvrden tokom popisa koji je planiran za proljeće 2001. godine.

Crnogorski ekonomski pokazatelji iz vremena kada je dugogodišnja politička kriza eskalirala u krvave sukobe koji su obilježili raspad Jugoslavije, iz današnje perspektive izgledaju više nego dobri, čak i - teško dostižni.

Daleko od "zlatnog doba"

Žestoko involvirana u rat koji je bjesnio u Hrvatskoj, godine Crna Gora je 1991. na ekonomskom planu još uvijek pokazivala rezultate "zlatnog doba" poslednjeg premijera SFRJ Ante Markovića: društveni proizvod bio je za 10,5% niži u odnosu na 1990. godinu, ali još uvijek veći od milijardu dolara. Preciznije, računat po koncepciji privrednih bilansa crnogorski društveni proizvod u 1991. godini bio je 1.125,9 miliona dolara, odnosno - 1.407,4 miliona dolara, računato po koncepciji nacionalnih računa. Dakle, u prvoj godini decenije na izmaku crnogorski društveni proizvod per capita bio je izmedu 1.826 (privredni bilans) i 2.283 dolara (nacionalni račun).

Posljednji zvanični podaci, za 1999. godinu, pokazuju da je društveni proizvod bio 727,1 (po nac. računu - 908,9) miliona dolara. Računato "po glavi stanovnika" to je iznos od 1.110 dolara. Procjene zvaničnika iz Vlade Crne Gore, na osnovu privrednih kretanja za prvih devet mjeseci 2000. godine, predvidaju ovogodišnji porast društvenog proizvoda za približno 9% u odnosu na 1999. godinu.

Trenutna situacija na finansijskom tržištu Crne Gore daleko je od povoljne. O tome svjedoči i, nedavno objelodanjena, duboka kriza u koju je zapala najveća crnogorska banka - Montenegrobanka. Njena likvidnost dovedena je u pitanje pod bremenom od 73 miliona maraka, u dobroj mjeri nenaplativih, potraživanja od najvećih crnogorskih preduzeća.

Uvodenje njemačke marke kao zvaničnog (a od sredine novembra 2000. i jedinog) sredstva plaćanja u Crnoj Gori pokazalo je brojne finansijske dubioze koje su godinama nagomilavane. "Inflatorni novac je razvio snažan motiv da se efikasnost privredivanja zasniva na kursnim razlikama, odnosno na inflaciji. Uzme se mnogo a malo se vraća", objašnjava direktor Montenegrobanke Boždar Gazivoda. Istovremeno se pokazalo da, uz opštu prezaduženost ovdašnje privrede, ne postoji adekvatna evidencija koja bi dala jasnu sliku medusobnih povjerilačko-dužničkih odnosa. Naime, stručnjaci smatraju da u čak 90% slučajeva dužnici i povjerioci ne raspolažu istom dokumentacijom, ili ona uopšte ne postoji.

Istovremeno, nastavljen je trend relativno visoke inflacije. I ako je poslovanje u 2000. godini obavljano uglavnom uz marku kao osnovno platežno sredstvo, u Crnoj Gori je zabilježena inflacija od 19,8 odsto.

Jedan od najuočljivijih pokazatelja je konstantan porast broja nezapošljenih. Naspram 61.415 osoba koje su u Crnoj Gori uzaludno tražile posao 1991. godine (godišnji prosjek), u septembru ove godine, prema evidenciji Zavoda za zapošljavanje, u Crnoj Gori posao je tražilo 85.657 lica. Skoro 2,5 hiljade nezaposlenih je sa fakultetskom diplomom, njih 650 na posao čeka duže od tri godine.Istovremeno, broj zapošljenih stanovnika Crne Gore iz godine u godinu - opada.U '91. godini bilo je zaposleno 143 hiljade lica, a u 2000. posao u Crnoj Gori imalo je svega 114.749 njenih gradana.

Prosječna zarada u Crnoj Gori krajem 2000. godine bila je 205 DEM. To je značajno poboljšanje u odnosu na početak godine, pošto su januarske isplaćene zarade u prosjeku "težile" 149 maraka. Prosječna penzija iz septembra 2000. (188 DEM) Više od 18,5 hiljada penzionera u Crnoj Gori (ukupno ih je 85 hiljada) prima penziju manju od 110 maraka, dok više od 48 hiljada crnogorskih penzionera prima penziju manju od prosječne.

U septembru 2000. za redukovanu potrošačku korpu, četvoročlana porodica morala je izdvojiti 566 maraka u Podgorici, odnosno 100 -150 maraka manje u opštinama na sjeveru Crne Gore. Sadržaj ove korpe predstavlja biološki minimum sa kojim četvoročlana porodica može da preživi.

Privatizacija na početku

Početkom 1999. Skupština Crne Gore donosi novi Zakon o privatizaciji. On promoviše princip masovne vaučerske privatizacije i prodaju velikih sistema putem medunarodnih tendera. Ni sada se nije odmaklo dalje od početka, start je odložen za "sledeću godinu", po treći put zaredom. Ni sa privlačenjem stranih investitora nije išlo ništa bolje. Uz nekoliko, uglavnom spornih kupoprodaja (pivara "Trebjesa"), dio Instituta "Simo Milošević"...) još uvijek se na početku. Čekaju se bolja vremena odnosno razrješenje političke krize u regionu.

Do sada je privatizovano (po procijenjenoj vrijednosti) svega 5% privrede koja je nekada funkcionisala pod okriljem društvene svojine. Privatni sektor našao je svoj put kroz osnivanje novih preduzeća. Na hiljade firmi koje se uglavnom bave trgovinom osnivane su i gašene iz dana u dan. Neke od njih su se izborile za svoje "mjesto pod suncem", pa se danas, u vrhu liste najvećih crnogorskih izvoznika i uvoznika nalaze upravo privatna preduzeća. Doduše, sjenka ratnog profiterstva, enormnog bogaćenja zahvaljujući ilegalnom poslovanju pod okriljem medunarodnih sankcija i uz svesrdnu pomoć i odobravanje vladajućeg establišmenta, još uvijek lebdi nad mnogima sa liste "najvećih". Ali, ta priča je još uvijek obavijena velom tajne.

Korupcija je vec godinama crnogorska javna tajna. Zvanicno, prema podacima crnogorskog pravosudja, do sada je otkriveno i procesuirano svega pet slučajeva korupcije.

Manje intrigantni, ali zato pouzdaniji su podaci prema kojima je za devet mjeseci ove godine u Crnu Goru uvezeno robe u vrijednosti od 258 miliona dolara. Crna Gora je izvezla robu u vrijednosti 125 miliona dolara (neki ovdje dodaju i 55,5 miliona dolara ostvarenih u razmjeni sa Kosovom). Uz to, od izvoza nerobnih usluga (transport, turizam...) ostvaren je prihod od 53,6 miliona dolara, uz odliv od 25,8 miliona dolara. Poredenja radi, 1990. godine vrijednost roba i usluga koje su iz Crne Gore izvezene (izmedu 500 i 550 miliona dolara), bila je skoro dvostruko veća od uvoza (250 - 280 miliona dolara). U prošloj godini ta srazmjera je bila obrnuta, slično, ili tek nešto bolje biće ove.