Jedni su ravnopravniji od drugih

Slovenija i manjine

U trenutku kada je slovenačka manjina u Italiji, posle mnogo decenija i godina borbi u Senatu konačno dobila poseban zakon (posle čega se o njoj više ne može govoriti kao o diskriminisanoj u odnosu na druge, zaštićene manjine), i kada malobrojna nemačka manjina u Sloveniji (putem tzv. "kulturnog sporazuma" sa Austrijom) dobija posebnu zaštitu - posebnu pažnju privlači različit položaj manjina u Sloveniji. A naročito diskriminacija nepriznatih manjina.

Ljubljana, 23.03.2001.

Slovenačko zakonodavsto štiti tri manjine: Madjare, Italijane i (delimično) Rome. Prve dve grupacije su zaštićene Ustavom i zakonima. Zagarantovano im je pravo na školovanje na maternjem jeziku, finansijska podrška "manjinskim" medijima, dvojezično poslovanje opštinskih uprava, široko korišćenje nacionalnih simbola i dvojezičkih ličnih dokumenata. Svaki pripadnik manjine ima i dvojno glasačko pravo; pored prava da bira poslanike sa nacionalnih lista, manjine imaju i dva Ustavom zagarantovana sopstvena poslanička mesta (koja su potpuno nezavisna od varirajućeg broja pripadnika italijanske i madjarske manjine).

Upravo ovakva, deklarativno izuzetno visoka zaštita (privilegovanih) manjina (čak i u svetskim razmerama), bode oči zbog položaja svih ostalih, brojčano mnogo većih nacionalnih manjina, koje u Sloveniji nemaju nikakva prava i daleko su od bilo kakve "pozitivne diskriminacije". Prema podacima sa poslednjeg popisa stanovništva iz 1991. godine, u Sloveniji je uz domaćine živelo 53.688 Hrvata (2,74 %), 47.097 Srba (2,4 %), 26.725 Muslimana (1,36 %), 12.237 Jugoslovena (0,62%), 8.499 Madjara (0,43 %), 4.233 Crnogoraca (0,22 %), 4.412 Makedonaca (0,22 %), 3.558 Albanaca (0,18%), 3.063 Italijana (0,16 %), 2.282 Roma (0,12%), 546 Nemaca (0,03 %), 322 Čeha (0,02 %) i manji broj nekih drugih naroda.

Većina slovenačkih političara i stručnjaka za "manjinska pitanja", koji žive gotovo isključivo na državnim jaslama, sačekaće argument da "iz popisa stanovništva proizilazi da su neki narodi brojniji od onih koji su zaštićeni Ustavom", tvrdnjom da brojnost neke populacije ne znači ništa i da treba uzeti u obzir i ostale faktore; na primer "autohtonost", kompaktnost, itd. Rečeni argument je, medjutim, upravo primenom kreda slovenačke "manjinske politike" više nego manjkav. Iz dva razloga.

Prvo, zato što "autohtonost" kao kriterijum, u skladu sa definicijama koje su poznate u medjunarodnim organizacijama, nije uslov za priznanje i poštovanje prava neke manjine. Sve definicije >manjina< pretpostavljaju samo "trajnu i dužu vezu" neke dislocirane narodne grupe sa maticom. Što se tiče stručnih enciklopedija o manjinama, ta "duža veza" se ponegde meri čak i samo kroz dve generacije. Drugi razlog je taj što nekim nepriznatim manjinama u Sloveniji - Hrvatima, Srbima, Nemcima, na primer, nije moguće negirati da su autohtone. Srbi su se na teritoriji slovenačke Bele Krajine pojavili još oko 1530. godine, a trajno naselili 1593. godine. Uskoro je na južnoj granici izraslo nekoliko većinski "uskočkih", odnosno srpskih naseobina poput Bojanca, Marindola, Paunovićia, Adlešića, Žunića i drugih. Bojanci su u vreme Austrougarske dobili status crkvene opštine, a od 1880. godine pa sve do sredine šezdesetih je tu radila i srpska osnovna škola. Za života Kraljevine SHS je u Sloveniji živelo 6.745 pravoslavaca, većinom Srba i Crnogoraca.

Čak i pre velikih migracija, početkom pedesetih godina prošlog veka, u Sloveniji je živelo 11.225 Srba i 1.365 Crnogoraca. Školovanje na srpskom jeziku i zahteve srpske zajednice da se zaštiti kulturno nasledje Bele Krajine slovenački Centralni komitet Saveza komunista ocenjuje kao "destruktivne". A da je u Sloveniji bilo mesta gde su živeli autohtoni Srbi, jasno je i iz novinskih reportaža, koje su se do početka devedesetih još bavile tim fenomenom. Delo je, na primer, pod naslovom "Belokranjski Srbi se ne osećaju ugroženim" 16.10.1990. godine izveštavalo kako su predsednik Predsedništva Slovenije Milan Kučan i član tog organa Dušan Plut posetili belokranjske Srbe. Nešto kasnije ista novina izveštava i o rezultatima plebiscita u Sloveniji. "Belokranjski Srbi odlučno za samostalnu Sloveniju - visok plebiscitarni 'za' znači da će u Bojancima Srbi i u buduće imati spokojan suživot sa komšijama Slovnecima," obznanilo je Delo.

Jedanaest godina kasnije Srbe u Beloj krajini možete prebrojati na prste. Što se školstva tiče, osnovna škola Prežihov Voranc, koja je jedina u Sloveniji imala nastavu na srpskohrvatskom jeziku, 1992. godine odlukom opštine počinje sa ukidanjem takve nastave. Poslednja takva odelenja rasformirana su 1998. godine. Jedan od argumenata za takav čin bila je tvrdnja da takva nastava nije potrebna, jer je to bila "jugoslovenska privilegija", kao i da u samostalnoj Sloveniji nastava na srpskohrvatskom jeziku nije primerena za one djake, "koji su uglavnom dobili državljanstvo Slovenije".

Slično važi i za hrvatsku i nemačku manjinu. "Autohtonost" nemačke manjine ne treba dokazivati, jer se radi o nespornoj istorijskoj činjenici. Problem te manjine jeste njena malobrojnost. Što ne važi za hrvatsku manjinu, ona taj problem nema. Iako su Hrvati u Sloveniju stigli u tri emigrantska talasa, nije sporno da u različitim područjima na južnoj slovenačkoj granici živi nekoliko hiljada autohtonih Hrvata. Pored toga, granica izmedju Slovenije i Hrvatske uopšte nije tako homogena, kako se na prvi pogled čini. Istraživanja slovenačkog Instituta za pitanja narodnosti pokazuju da u pograničnom pojasu sa Hrvatskom živi 18.657 Hrvata i 7.320 Srba, dok je sa hrvatske strane registrovano 14.580 Slovenaca.

Konačno, nije teško izvući zaključak da bi Slovenija u trenutku osamostaljenja - da je isti kriterijum "autohtonosti" dosledno primenila na sve u Sloveniji postojeće manjine - morala da zaštiti bar pomenute tri. Da to nije tako posledica je činjenice da ne postoji medjunarodno validna definicija "manjine". Zbog sakatih medjunarodnih standarda u vezi zaštite manjina, prava svih manjina zavise pre svega od država, u kojima manjine žive. U definiciji pomenutih prava prevagu odnose, pre svega, politički kriterijumi. Jake države osiguravaju veću zaštitu manjina, tamo gde države nema (Romi, Kurdi), ili je zaštita mlaka, ili je nema. Rezultati su poznati - talasi separatizma u nekim, ili lagana asimilacija manjina u drugim državama. Slučaj Slovenije dokazuje da čak i dobra zaštita pojedinih manjina ne ukida diskriminaciju drugih, na nivou država..

Igor Mekina (AIM Ljubljana)