Bošnjak ili Musliman

Ustavni sud Srbije "protiv" Tutina

AIM, Beograd, 25. 1. 2001.

Posle čekanja od dve godine, okončan je spor izmedju države Srbije i Skupštine opštine Tutin. I to na šetetu ove druge. Ustavni sud Srbije je nedavno proglasio nesutavnim Statut ove sandžačke opštine, osporavajući njegove odredbe u kojima se se kaže da se pomenuta opština nalazi na" teritoriji Sandžaska" i da "većinsko stanovništvo čine Bošnjaci". Tutinskoj opštini je zamereno i što u statutu govori o "bošnjačkom jeziku kao zvaničnom".

U čemu je zapravo skob Tutina i države, koji je izazvao poprilično reakcija i osuda partija i nevladinih organizacija u Sandžaku, koje su svaka iz svog ugla davale značenje sudskoj odluci: u negativnom iskustvu ovog regiona sa državom Srbijom, raskoraku onoga što se od novih vlasti očekuje i zastareloj zakonskoj regulativi. Pitanje nacionalnih manjina ovih dana dobija na značaju a već je izvesno da će uskoro biti donet i zakon o njihovim pravima.

Tužilaštvo izmedju čijeg obrazloženja i tutinskog, je vagao Ustavni sud Srbije, i podržao stavove tužilaštva da Sandžak "ne postoji u relevantnim odredbama Ustava i zakona" dok je izraz Bošnjaci, po tužilaštvu "sinonim za Muslimane neutemeljen na ustavnim okvirima bivše i sadašnje Jugoslavije". Tužilastvo je takodje navelo da izraz bosanski jezik "nije utemeljen u Zakonu o službenoj upotrebi jezika i pisma". Po zvaničnim dokumetima zemlje to sve stoji.

Sudija izvestilac Ustavnog suda Srbije Tefik Lugiči je ocenio da osporene odredbe S.O. Tutin "nisu saglasne sa Ustavom Srbije i zakonima". Lugiči je istakao da Ustav ne pominje Sandžak i da je neustavna odredba Statuta kojom je utvrdjeno da su "Bošnjaci većinsko stanovništvo" u Tutinu jer po Lugičijevim rečima "Ustav Srbije ne utvrdjuje ko je većinski narod u Srbiji, niti polazi od koncepta većinskog stanovništva".

U odluci Ustavnog suda navodi se da se termin Bošnjaci u dejtonskom sporazumu svodi na Muslimane iz BiH i ne obuhvata Srbe i Hrvate iz BiH. Ustavni sud je još osporio postojanje bosanskog jezika konsultujuci Odbor za standardizaciju srpskog jezika. Sud je ocenio da opština ima pravo da utvrdjuje svoje simbole i praznike, ali da opština Titin za to nije imala potrebnu saglasnost republičkog ministastva za lokalnu samoupravu.

S druge strane, kao obrazloženje Statutu, predstavnici S.O. Tutin su u pismu Ustavnom sudu naveli da je pojam "teritorija Sandžak" upotrebljen kao "istorijsko-geografski karakter, a ne teritorijalna jedinica" dok termin Bošnjaci "nije upotrebljen kao sinonim za Muslimane već ima šire značenje". Upotrebljen je u smislu "nacije ili nacionalne manjine, odnosno naroda i narodnosti", navodi se u odgovoru.

Tužilaštvo se usprotivilo i tome što S.O. Tutin ima grb i zastavu, jer opština po mišljenju nadležnih u Tužilaštvu "nije ovlašćena da ustanovljava grb i zastavu za svoju teritoriju", dok predstavnici S.O. Tutin smatraju da je "zagarantovano pravo opština da same donose svoje simbole kao i dan opštine". S tim u vezi republičko ministarstvo za lokalnu samoupravu je 7.decembra obavestilo Ustavni sud da "nije dalo saglasnost opštini Tutin da utvrdi Dan opštine".

Predsednik Bošnjačkog nacionalnog vijeća Sandžaka Sulejman Ugljanin, čija stranka inače drži vlast u Tutinu se povodom odluke Ustavnog suda zapitao "kome je u ovom trenutku potrebno da negira bošnjačku nacionalnost", očekujući da će se ovim problemom pozabaviti i politički faktori u Evropi, koji štite ljudska i manjinska prava.

Reagovao je i prvi čovek gradske vlade Tutina, Esad Džudžević koji je učestvovao u ovom sporu pišući obrazloženje Statuta Ustavnom sudu Srbije, ističe da je pomenuti sudski organ "fosil Miloševićevog režima" i napominje da je Statut S.O. Tutin donet jednoglasno: "Nalazili smo za shodno da u Statutu istaknemo činjenice da u Tutinu većinsko stanovništvo čine Bošnjaci, da imaju svoj maternji jezik – bosanski. Te dvije odrednice su apsolutno legitimne", rekao je Džudžević i dodao da ova odluka Ustavnog suda predstavlja anahronizam "u interegnumu od Miloševićevih institucija do institucija koje će ustanoviti novi parlament Srbije".

Odluka Ustavnog suda i rekacija javnosti, bila je i povod za odlazak Rasima Ljajića, saveznog ministra za manjinske i nacionalne zajednice kod Vojislava Koštunice, gde je dogovoreno da se sva sporna pitanja reše budućim zakonom. Statut opštine, po Ljajiću" ne predstavlja akt koji treba da reguliše nacionalnu problematiku i da donošenje takvog statuta "služi jevtinom političkom marketingu..." Tutinske vlasti nazvao je "avanturistima koji su u stanju da iskompromituju i najbolju ideju", a da "ova sudska odluka ne može naškoditi naporima za priznavanje samobirtnosti Bošnjaka čiji se status ne može rešiti bez odgovarajuće političke odluke do koje se mora doći kroz razgovore i amortizaciju etničkih antagonizama".

Gradonačelnik Tutina Šemsudin Kučević je kaže da ga ovakva sudska odluka ne iznenadjuje "jer su svi ustavi od prvog svetskog rata na ovamo, što se Bošnjaka tiče, bili loši: "Vjerujem da je najnovija odluka Ustavnog suda Srbije odluka pravosudja koje odlazi u muzej ili jos bolje i pravednije – na optuženičku klupu" i da će DOS imati vise sluha za bošnjačko nacionalno pitanje.

Neki su opet poput Šefketa Krcića, zatražili odgovornost sudija Ustavnog suda za ovakvu odluku, dok se književnik Zehnija Bulić u povodu sudske odluke pozabavio pitanjem bosanskog jezika. On smatra da je problem krajnje ispilitizovan i da "pošto su se Srbi i Hrvati separatisali i svoj jezik nazvali po svom nacionalnom imenu, Bošnjacima je ostalo da svoj jezik nazovu po svom nacionalnom imenu".

U celoj priči, koja je po prilično uzburkala zbunjeno sandžačko javno mnjenje, Sandžaka demokratska partija je zatražila ovih dana, kako agencija Beta od Saveznog zavoda za statistiku da se odrednica Musliman zameni odrednicom Bošnjak i na taj način "omogući jednoj od najbrojnijih nacionalnih zajednica u Jugoslaviji da se slobodno izjasni i time prekine praksa bivših režima koji su čitavom jednom narodu nametali versku odrednicu Muslima i za nacionalno ime..." Ove godine sledi popis stanovništva i kako se saznaje postoje ozbiljne šanse da se u popisne obrasce umesto odrednice Musliman unese Bošnjak. Niko je ne spori da je to pre svega političko pitanje.

Enes Halilović (AIM)