Ostaci rata

Odjeci uranijumske afere u Crnoj Gori

Radioaktivni hici tokom NATO intervencije protiv SRJ nijesu mimoisli ni Crnu Goru. Iako nema zvanicnih podataka o ijednom ozracenom u Crnoj Gori, strucnjaci pozivaju na oprez

AIM 18.01.2001.godine

Uranijumska groznica pocela je, sa zakasnjenjem, da trese Crnu Goru, ali tek nakon sto je o posljedicama uranijumskog ozracenja progovorila citava Evropa .

Nacelnik uprave atomsko-biolosko-hemijske odbrane Generalstaba VJ pukovnik Milan Zaric tvrdi da je u Crnoj Gori, topovima iz aviona "Tanderbolt" A-10, kalibra 30 mm, gadano jedino - ostrvo Lustica i to podrucje oko tvrdave Arza.

"Uranijum 238 ne predstavlja klasicno nuklearno oruzje, vec nusprodukt tehnologije kojom se dobija uransko gorivo za nuklearne reaktore. Zbog izuzetno velike specificne tezine i tvrdoce koristi se za izradu zrna namijenjenih borbi protiv tenkova i razbijanju utvrdenja i bunkera - kaze jedini crnogorski specijalista za nuklearnu medicinu, doktor Ranko Kadic. Kao teski metal je toksican, poput zive ili olova, a uz to je i radioktivan - dodaje Kadic.

Kakve, dakle, posljedice bombardovanja osiromasenim uranijumom mogu biti po zitelje Crne Gore?

"Uranijum 238 je opasan kao kontaminant a ne kao ozracivac, odnosno da je opasniji kada se nade u ljudskom organizmu, nego dok djeluje kao spoljni faktor", kaze dr ivan Anicin , profesor nuklearne fizike i naucni savjetnik Instituta za nuklearne nauke "Vinca".

• U atmosferi, osiromaseni uranijum je najopasniji po coveka, jer se moze jednostavno udahnuti ili progutati, dok je bioloski vek ovog materijala veoma dug i iznosi oko deset godina" - tvdi dr Anicin.

Predsjednik Ekspertske komisije za izradu projekta saniranja posljedica kontaminacije osiromasenim uranijumom u Crnoj Gori Perko Vukotic u izjavi za "Pobjedu" tvrdi da je na crnogorsku teritoriju, odnosno rt Arza, baceno oko 30 kg ovog radioaktivnog materijala na povrsinu od 3.500 metara kvadratnih. Pukovnik Zaric, na drugoj strani, kaze da je kontaminirani reon povrsine 8 000 metara kvadratnih te da se kolicina ispaljene municije ne moze pouzdano utvrditi.

Direktor Centra za ekotoksikoloska ispitivanja Crne Gore (JUCETI) Ana Misurovic tvrdi da je Savezno ministarstvo odbrane povjerljivim aktom informisalo Vladu Crne Gore o ovome slucaju tek pocetkom maja 2 000. godine, iako su projektili na rt Arza ispaljeni jos 30. maja prethodne godine.

"U momentu udara NATO aviona na rt Arza bilo je suncano vrijeme, a duvao je blagi vjetar od 0,8 m/s s mora na kopno, tako da se cestice osiromasenog uranijuma nijesu mogle raznijeti na siru teritoriju. Inace nakon udara projektila u metu i burnog sagorijevanja, uranijum 238 se rasprsuje u krugu od 7-8 metara"

• ocjenjuje dalje gospoda Misurovic.

No, sta se desavalo sa uranijumskom prasinom u periodu od godinu dana nakon intervencije?

"Teorijski, uranijumske cestice vjetar je mogao raznijeti na desetine kilometara naokolo. Veoma je bitno utvrditi eventualno prisustvo podzemnih voda u koje je mogao dospjeti, precizno odrediti mogucu kontaminiranu zonu i identifikovati one koji su eventualno bili u blizini prilikom ili odmah nakon bombardovanja" - opominje doktor Ranko Kadic.

Srecom, rt Arza je prava nedodija, sibljem obraslo, nenaseljeno podrucje. Gospoda Misurovic tvrdi da u ovoj zoni nije utvrdeno prisustvo podzemnih voda, te da uranijum nije mogao biti raznesen podzemnim tokovima.

Zanimljivo je, medutim, da javnosti nijesu prezentirani tacni podaci o tome da li su u Crnoj Gori registrovane posljedice po zdravlje ljudi, odnosno: da li je povecan broj oboljelih od raka ili leukemije. U Onkoloskom institutu, pri Klinicko-bolnickom centru u Podgorici nijesu zeljeli da pruze novinarima podatke, pravdajuci se da ce to uraditi kad odobri Ministarstvo zdravlja.

Jos od ranije crnogorska javnost strahuje da su NATO letjelice odlozile znatan dio neispaljenih projektila u Jadransko more. "Osiromaseni uranijum je, ako se izuzme njegova niska radioaktivna moc, u moru prakticno bezopasan, naravno pod uslovom da se ne nalazite u njegovoj neposrednoj blizini" - tvrdi doktor Anicin. "Sreca je i to da se radi o neispaljenim projektilima, tako da nije moglo dosi do rasprsivanja uranijumskih cestica koje bi eventualno mogle biti raznijete morskim strujama" - potvrduje doktor Kadic.

No, bezopasno zracenje, kako tvrde Kadic i Anicin, ne postoji. "Izvjesno je da povecanje koncentracije ovakvog kontaminanta moze da ima iskljucivo stetne posledice po zdravlje stanovnistva" - opominje dr Kadic.

Direktor Zavoda za zdravstvenu zastitu, dr Todor Bakovic, medutim, tvrdi da je porast malignih oboljenja u Crnoj Gori statisticki zanemarljiv i da se ne moze dovesti u vezu sa "balkanskim sindromom", pa cak ni sa cernobilskom havarijom.

Izrazavajuci neslaganje sa tim stavom, dr Kadic upozorava da se u narednom periodu mora narocito obratiti paznja na oboljele od leukemije koja je prvi efekat uranijumskog zracenja, zatim karcinoma pluca preko kojih se najcesce unosi u organizam i bubrega preko kojih se izlucuje.

Po rijecima gospodina Perka Vukotica, desetoclani strucni tim, sastavljen od zaposljenih u JUCETI-ju i starjesina ABH jedinica VJ, vec su zapoceli pripremne radove za realizaciju Projekta dekontaminacije rta Arza, koji bi trebalo da bude zavrsen do sredine aprila ove godine. "Odmah nakon toga bice uspostavljen trajni monitoring vazduha, padavina, morske vode, tla i bioloskog materijala na rtu Arza" - tvrdi Vukotic.

Odgovor na pitanje zasto se problemu moguceg ozracennja pristupilo sa velikim zakasnjenjem mnogi traze u stalnom prepucavanju VJ i crnogorskih vlasti. Tacnije: bitnija je bila dnevna politika, nego li zdravlje gradana.

Petar KOMNENIC (AIM)