Reportaža: Goražde pet godina poslije

Banjaluka, 16. januar 2001. (AIM)

Iako je tokom četvorogodišnjeg bosanskog rata administrativni centar Bosansko-podrinjskog kantona bio stalna meta srpskih tenkova, danas se u ovoj jedinoj 'federalno-bošnjačkoj mahali' pored Drine, jedva tu i tamo pominje to vrijeme - vrijeme kada je, vele današnji žitelji Goražda, bilo važnije sačuvati živu glavu nego napuniti stomak. Danas je, reći će devet od deset Goraždana, jedino važno napuniti stomak, a sve drugo je ostao neostvareni ratni i poratni san.

Premda bi namjernik u Goraždu mogao na prvi pogled - kad opazi mnogo novih fasada, moderno opremljenih kafića i stranih auta - pomisliti da pored dvije obale Drine teče dosta 'meda i mlijeka', mnogo šta ukazuje da se iza 'fasada' krije jedno drugo goraždansko lice: umorno, i kao nikad ranije u poslednjih pet poratnih godina, zabrinuto za sutra.

Koliko se, zaparavo, danas u Goraždu živi teško, najbolje ilustruje priznanje gradonačelnika Mersudina Koža koji sumorni statistički prikaz privredno-socijalne mape ove opštine zaključuje riječima: "Jednostavno, ljudi odlaze iz Goražda, mahom u strane zemlje, jer ovde nema posla. Firme koje mogu i primiti neke radnike, rade sa najviše 30 odsto predratnih kapaciteta i uglavnom primaju svoje stare radnike koji su na čekanju. Obična anketa bi danas pokazala da 95 posto žitelja ovog grada ne vidi perspektivu za život ovdje".

A stastika kaže i sledeće: do 4.maja 1992.godine, u Goraždu je živjelo 27.700 Bošnjaka, 9.800 Srba i 134 Hrvata, a danas živi 36.000 Bošnjaka (8.000 raseljenih), 400 Srba i nekoliko Hrvata. S kraja osamdesetih, opština Goražde se svrstavala među deset opština bivše Jugoslavije sa najvećim stepenom privrednog razvoja, a danas je dijagramska privredna skala Goražda gotovo dohvatila početnu ravan.

Po gotovo identičnim podacima predsjednika SO Goražde, Mersudina Koža i stručnog saradnika u Vladi Kantona Goražde, Safeta Starhonjića, na spisku stalno zaposlenih u goraždanskoj opštini danas se nalazi oko 4.200 lica, od čega je u neposrednoj proizvodnji oko 1.500 dok su ostali zaposleni u opštinskim organima, prosvjeti, zdravstvu, policiji i drugim neproizvodnim ustanovama. Prosječne mjesečne zarade svih zaposlenih kreću se oko 360 KM. Istovremeno, u Goraždu je danas i 4.500 penzionera sa prosječnom penzijom od 100 KM. 'Nas, ovde u Goraždu i Kantonu, posebno boli što smo zapostavljeni od strane Federacije BiH.
Zapostavljeni smo i ekonomski, pa i medijski. Niko, zapravo, iz Sarajeva ne pokazuje veće interesovanje za sudbinu ovoga kraja. Ipak, očekujemo da će se formiranjem nove vlade Federacije riješiti neki od ovdašnjih problema, odnosno da će se pokušati u budžet Federacije ubaciti stavka za pomoć Goraždu i Kantonu. Zapravo, sadašnji način funkcionisanja Kantona i Opštine Goražde nije održiv. Kanton je država u državi i kao takav ne može opstati'.

A stanje u goraždanskoj privredi opštinski čelnici ocjenjuju katastrofalnim. "Jedna 'Pobjeda', koja je prije rata brojala 3.500 zaposlenih danas radi sa 300 ljudi. Pored nje su 'Gineks' sa oko 300 zaposlenih, Privatno preduzeće 'Bekto-Internacional' sa oko 200 zaposlenih i to je, uz simboličan rad 'Azotare', Tvornice procesne opreme i Tekstilnog preduzeća '1.septembar', gotovo sve" ističe gradonačelnik Mersudin Kožo. On objašnjava da je propadanje privrede Goražda, pored svih ratnih stradanja, posljedica i pucanja privrednog lanca čiji se veliki broj karika nalazio na području Srbije, Crne Gore i duž Podrinja. "Sadašnja, kakva takva saradnja sa okruženjem svodi se jedino na nešto malo trgovine i sitnih zanatskih usluga. Istina, ima nekih ideja, prije svega u projektu danske vlade oko otkupa, sušenja i prerade ljekovitog šumskog bilja sa ovog područja, ali to je sve daleko", kaže Kožo. Po njegovim riječima, veoma loše putne komunikacije, prije svih one prema Sarajevu su jedan od razloga što investitori nisu zainteresovani za ulaganja na području Goražda.

U Goraždu je, tvrdi Starhonjić, prije rata bilo oko 2.000 srpskih kuća i gotovo 98 odsto je potpuno ili djelimično uništeno u ratu. Oko dvadeset kuća je u međuvremenu obnovljeno i u njih su se vratili pređašnji stanovnici, a uskoro se očekuje i završetak obnove još 17 srpskih kuća. Takođe, 30 srpskih stanova i 40 kuća je zapečaćeno i očekuje se povratak njihovih vlasnika.

"Nakon mnogo problema, od kojih neki postoje i danas, ipak možemo reći da na području opština Goražde i Srpsko Goražde teče proces dvosmjernog povratka koji se može ilustrovati i podatkom da se tokom 2000.godine u Goražde vratilo 214 Srba, a u Srpsko Goražde, u svoje kuće, 40 bošnjačkih porodica", kaže Starhonjić, očekujući da će proces povratka biti maksimalno intenziviran početkom proljeća ove godine, te uz podatak da tokom procesa povratka nije zabilježen ni jedan ozbiljniji incident.

Starhonjić, međutim, primjećuje da je u poslednje vreme na području Goražda prisutno manje donatorskih kancelarija, a samim tim i dosta se manje radi i gradi u odnosu na prve godine obnove. "To je jedan od razloga što su mnogi ljudi ostali bez posla, prije svih oni koji su bili uključeni u građevinske poslove. U situaciji kada i privreda skoro ne radi, veliki broj ljudi je bez ikakvog posla, a najgore je onima između 45 i 60 godina starosti, koji niti imaju posla niti mogu u penziju", kaže.

Iako u Kantonu nemaju precizne podatke o visini sredstava koje su strani donatori uložili u obnovu Goražda u poslednjih pet godina, a prije svih Evrospka komisija za obnovu i izgradnju i Vlada Holandije, najčešće se pominje suma od pola milijarde maraka. U istu su uključeni i brojni projekti psihosocijalne edukacije, prekvalifikacije radnika, socijalne pomoći, kao i obezbjeđivanje oko 3.000 krava.

Izvan opštinskih i kantonalnih kancelarija gotovo da nismo pronašli sagovornika koji bi današnje prilike u Goraždu opisao drugim riječima, osim 'teško', 'nikad teže' i 'nema perspektive'.

"Do juče sam se smijao kad su ljudi govorili da im je bilo bolje u ratu i prvih dana obnove, a danas skoro da i ja tako mislim. Evo, osim glave na ramenima i nekog stana - nemam ništa drugo, niti se nečemu nadam, počev od sopstvenog do zaposlenja svoje djece", kaže pedesetogodišnji Omer, nekadašnji službenik 'Pobjede', čija četvoročlana porodica preživljava od humanitarnih paketa i sitne Omerove zarade od švercerskih poslova na lokalnoj pijaci.

Bez sumnmje tešku ekonomsku situaciju u Goraždu, nikad težu u poslednjih pet godina prate, kako reče gradonačelnik Mersudin Kožo (SDP), dodatno komplikuju politički odnosi u lokalnom parlamentu, u kome se nadmudruju tri stranke: SDP - 11, SDA 8 i Stranka za BiH 5 odbornika. "Naši pokušaji da sve to pretvorimo u prednost kroz rasprave, u cilju kristalisanja najboljih rješenja, kod običnog stanovništva povremeno proizvode revolt. Tako nam se događa da nam ljudi jednostavno kažu: 'Vidi ga, ne zna sam raditi pa pita drugoga'. No, nadam se da ćemo preležati ove 'dječije bolesti', vjeruje Kožo.

Na kraju, valja pomenuti i jedan od detalja koji, ipak, unosi malo svjetla na današnju sumornu goraždansku razglednicu. U goraždanske kafiće, videoteke, i sportsku halu svakodnevno dolazi sve više mladih Srba iz Srpskog Goražda, Srbinja i Čajniča. Srpski 'klinci' iz ovih gradova su krenuli predratnim tragom svojih očeva koji su im, biće, rekli ponešto o predratnom 'šmeku' Goražda.

Zoran Tmušić (AIM)