Uranijumska polemika, ili posijana smrt

Banjaluka, 6. januar 2001. (AIM)

O pojavi smrtonosnih oboljna, za koja se sumnja da su nastala kao posledica korištenja projektila punjenih osiromašenim uranijumom u akcijama NATO bombardovanja ciljeva u BiH, njeni zvaničnici nemaju nikakvih podataka. Nadležna entitetska ministarstva zdravlja i odbrane objavila su da ne posjeduju istraživanja niti zvaničnu statistiku o posljedicama bombardovanja.

Ministar odbrane u Vladi RS Manojlo Milovanović kaže da je nakon bombardovanja ovom vrstom projektila u Republici Srpskoj (RS) bila formirana Komisija od strane Vojske Republike Srpske i Ministarstva odbrane, koja bi ispitivala posljedice bombardovanja, ali ne zna šta je urađeno i gdje se stalo. Na pitanje šta će ministarstvo nakon svega preduzeti, ministar daje nevjerovatan odgovor:"Nećemo preduzimati ništa. O svemu sam upoznao predsjednika Republike. To je međunarodni obračun i neka se oni time bave".

Iako su nadležne institucije u BiH evropskom 'uranijumskom polemikom' zatečene na spavanju, Savjet ministara zakazao je povodom toga vanrednu sjednicu za 11. januar. "Gledamo na razvoj situacije sa velikom zabrinutošću. Tražićemo da se izvrše prikupljanja podataka putem nadležnih organa i o svemu ćemo zauzeti stav", kaže ministar za civilna pitanja i komunikacije Tihomir Gligorić.

Tokom 1994. i 1995. godine NATO je na položaje Vojske Republike Srpske ispalio na hiljade projektila punjenih takozvanim osiromašenim uranijumom. Najviše projektila palo je na Remontni zavod u Hadžićima kod Sarajeva. Samo u jednom danu (12.septembar 1995.), u preko 200 naleta aviona NATO-a, na vojne i privredne objekte u Hadžićima ispaljeno je preko 300 projektila sa osiromašenim uranijumom. U više dana bombardovanja Hadžića sa zemljom su sravnjeni objekti vojnih kasarni Žurovnica i Ušivak i preko 20 objekata Tehničkog remontnog zavoda. Na sporadična upozoravanja da osiromašeni uranijum izaziva posljedice po zdravlje civilnog stanovništva, zvaničnici NATO-a su odgovarali da su ispitivanja pokazala da to nije tačno. I na poslednja upozorenja svojih saveznika, Pentagon je poslao isti odgovor.

Stručnjak za nuklearnu fiziku Vladimir Ajdačić iz Beograda tvrdi da je osiromašeni uranijum pošast našeg vremena. "Ne radi se ni o kakvom osiromašenom uranijumi. Radi se o ostatku uranijuma iz koga je izvađen uranijum 235, koji se koristi kao punjenje atomskih bombi. On jeste osiromašen u tom smislu, ali je i dalje visoko radioaktivan uranijum", kaže Ajdačić, upozoravajući da je njegova radioaktivnost gotovo vječita. Dejstvo uranijuma, koji se koristio prilikom bombardovanja u BiH i na Kosovu, nastupa onog momenta kada projektil pogodi tvrdu metu. "Uranijumski metak tada dostiže temperaturu od 700 stepeni Celzijusa i topi tenkovski ili drugi metalni oklop. Tom prilikom se 70 posto metala istopi i rasprši u vidu ugljen dioksida koji je radioaktivan. Najopasnije je biti u blizini i udisati sitan uranijumski prah", objašnjava Ajdačić.

Da li su dejstva uranijumskih bombi bila nepoznata vojnim stručnjacima i državnim vlastima, ili se o svemu namjerno ćutalo? Po svemu sudeći, radilo se o ovom drugom, jer se računalo da bi objelodanjivanje posljedica bombardovanja izazvalo paniku u redovima vojske i u javnosti, čime bi bila oslabljena 'borbena gotovost'. Tako su vojnici i civili iskorišteni kao još jedna žrtva ratnih i političkih ciljeva.

Beogradski patolog Zoran Stanković, koji je tokom rata u raznim naučnim i stručnim misijama boravio u RS, tvrdi da je o svemu imao naučnu dokumentaciju, koju je ponudio tadašnjim vlastima na Palama. "Mi, medicinski stručnjaci, planirali smo organizovati jedno veliko međunarodno istraživanje o dejstvu radijacije na kontaminiranim područjima. Za učešće u prijektu javilo nam se oko hiljadu stručnjaka iz cijelog svijeta, ali naš projekat vlasti iz neobjašnjenih razloga nisu prihvatile", kaže Stanković.

Stanković je kategoričan u tvrdnjama da je bombardovanje ostavilo tragične posljedice po zdravlje ljudi koji su na razne načine bili izloženi radioaktivnom dejstvu uranijumskih projektila. Navodi primjer djevojčice Slađane Šarenac iz Hadžića, koja se igrala u jednom krateru koji je napravila bomba:"Prvo su joj otpali nokti na rukama i nogama, zatim su se javili problemi sa disanjem. Potom je pala u komatozno stanje i dobila upalu moždane ovojnice. Danas ima epileptična stanja i podvrgnuta je stalnom liječenju". Stanković opisuje i slučaj novinarke iz Sarajeva, koja se zadesila na mjestu eksplozije i udisala sadržaj neposredno nakon eksplozije.

Bijeljinska 'Panorama' objavila je u poslednjem broju priču o šestogodišnjoj djevojčici Nataši Arsenijević, oboljeloj od leukemije, i njenoj majci Nadi, kod koje je otkriven rak kože. Obje su za vrijeme bombardovanja bile na Kosovu. Danas žive kao izbjeglice u Bijeljini i mole za pomoć u liječenju.

Slučajevi obolijevanja i umiranja stanovnika iz Hadžića, koji danas uglavnom žive u Bratuncu, za Stankovića su nepobitan dokaz radioaktivnog dejstva bombardovanja. U populaciji od oko 5 hiljada stanovnika Hadžića, koji žive u Bratuncu, prema podacima Doma zdravlja u Bratuncu, u poslednje četiri godine umrlo ih je 500, uglavnog od raznih oblika kancerogenih tumora ili srčanih udara. Studiju o tome uradila je i ljekar u ovoj medicinskoj ustanovi dr Slavica Jovanović. U njenoj analizi se navodi da je poslednjih godina svaka 3 do 4 dana u Bratuncu umirao po jedan bivši stanovnik Hadžića.

Opasnost od radijacije nije prestala. Na područjima koja su bombardovana, tvrde stručnjaci, nalaze se ostaci projektila koji i dalje emituju radioaktivna zračenja i predstavljaju opasnost za civilno stanovništvo koje tamo živi. O dekontaminaciji ovih prostora niko ne razmišlja. Jedan stanovnik Hadžića tvrdi da su vojnici ostatke uranijumskih projektila zbog posebne čvrstoće ugrađivali u svoju odjeću, praveći neprobojni pancir. Mnogi vojnici čuvaju ostatke uranijumskih projektila kao svoje ratne suvenire.

Ako je moguće razumjeti nezainteresovanost ministra Milovanovića (kada su oficiri vodili računa o ljudskim životima?) i njegovo likovanje nad činjenicom da se među saveznicima NATO-a otvara sukob oko uranijumskog umiranja, neshvatljivo je da umiranje izbjeglica iz Bratunca nije bio dovoljno jak alarm za uzbunu u liječničkoj profesiji, ministarstvu zdravlja i drugim državnim organima. Koliko ljudi treba da umre da bi se neki činovnik, zaokupljen svojim privatnim biznisom, sjetio da mu je profesionalna i moralna dužnost da brine o zdravlju svojih građana?

Da li će umiranje vojnika NATO-a promijeniti nešto u odnosu prema civilnim žrtvama uranijumskog zračenja, ostaje da se vidi. Pozivanje na humanizam i zaštitu ljudskih prava nalaže da se u BiH i na Kosovu sprovedu dugoročna naučna istraživanja, a stanovništvo podvrgne
besplatnom medicinskom ispitivanju i liječenju.

Da nije cinizma moćnih, žrtve bi mogle računati na u pravu poznate oblike obeštećenja. Ali, troškovi obeštećenja su, vjerovatno, i jedini razlog zbog koga će se 'uranijumska polemika' završiti tvrdnjom vinovnika da osiromašeni uranijum nema štetne posljedice po zdravlje ljudi.

Branko Perić (AIM)