Lokalna vlast u kandžama centralizacije

Skoplje, 25.11.2000

Zakon o funkcionisanju lokalne vlasti Republiku Makedoniju svrstava među najcetralizovanijim zemljama na Balkanu. Ovaj Zakon koji je usvojen 1996. godine lišio je opštine njihovih ingerencija. Prema ocenama Zajednice opštine Makedonije, ovi organi nisu u stanju da izvrše ulogu dobrog menadžmenta prema svojim građanima. Aktivnosti lokalne samouprave su stavljene pod oštrom nadzorom vladinih resora. Prema ovog Zakonu, opštine u regionu koji pokrivaju nemaju pravo da upravljaju bogatstvom koje poseduju. One se mogu angažovati samo u kulturnim aktivnostima, bez prethodnih konsuultacija sa dotičnim vladinim resorima. Njihov doprinos se i u ovom pravcu smatra veoma slabim zbog veoma malih finansijskih mogućnosti. Finansijski aspekat opština se smatra najugroženijim aspektom usled posledica Zakona o lokalnoj vlasti.

Predsednici opština koji se direktno suočavaju sa teškoćama koje sa sobom donosi Zakon o lokalnoj vlasti u Makedoniji već godinama rade na inicijativi za poboljšanje položaja opština. Okupljeni oko jedne radne grupe, oni najviše preferiraju sistem funkcionisanja opština u Poljskoj, ali uz neke izmene koje bi se prilagodile uslovima u ovoj zemlji. Albanski gradonačelnici, članovi ove grupe ističu da takve izmene prilikom stvaranja novog Zakona o lokalnoj vlasti ne bi trebale da dozvole ni jednu klauzulu koja bi sprečavala normalno funkcionisanje opština sa albanskom većinom. Aktuleni Zakon o lokalnoj vlasti se od strane albanskih gradonačelnika smatra posledicom nastojanja da se onemogući autonomno funkcionisanje opština sa albanskom većinom u Republici Makedoniji. Ovde, dobri poznavaoci ove materije kažu da bi poboljšanju položaja lokalnih samoupravnih jedinica trebalo da prethodi i izmena i dopuna Zakona o teritorijalnoj podeli Makedonije.

Eksperti za teritorijalnu podelu u Makedoniji ocenjuju da teritorijalna podela nije izvršena u skladu sa normama i standardima koje propisuju međunarodni dokumenti. Mnoge opštine postoje samo formalno, bez finansijskih mogućnosti za egzistenciju. U tom pravcu, oni ističu potrebu za novom teritorijalnom podelom u Republici Makedoniji ''optimalan broj bi trebao da bude 80 opština, a ne 123 prema aktuelnoj podeli''.

Ministarstvo za lokalnu vlast u Makedoniji kojim upravlja ministar Xhemali Saiti iz redova Albanske demokratske partije na vlasti najavio je da će se angažovati za poboljšanje položaja lokalne vlasti. ''Uređivanje lokalne vlasti u Makedoniji će se izvršiti prema evropskim normama i standardima''. Uvažavanje ovih normi, prema ministru Saitiju podrazumeva i izvršavanje državnih obaveza nakon potpisivanja međunarodnih dokumenata o razvoju reformi u oblasti lokalne vlasti. Ministar lokalne vlasti Xhemail Saiti je stavio do znanja da se projekat za dopunu i izmenu Zakona o lokalnoj vlasti nalazi u vladinoj proceduri, a da se Zakon o novoj teritorijalnoj podeli Makedonije nalazi u fazi pripreme. Prvu verziju Zakona o teritorijalnoj podeli trebalo bi da pripremi pravnik Vlado Popovski koji se smatra ekspertom u ovoj oblasti. Popovski koji je i autor aktuelne teritorijalne podele u Republici Makedoniji je potencirao potrebu poboljšanja aktulenoj Zakona o teritorijalnoj podeli.

Postojanje nekoliko makedonskih opština u zapadnom delu zemlje, koje se nalaze među kompaktnim albanskim stanovništvu, prema nekim procenama je glavni razlog što se stvaranje Zakona o novoj teritorijalnoj podeli smatra kompleksnim problemom. Ovoj inicijativi se suprotstavila Zajednica opština Makedonije i opozicioni tabor koji je i autor aktuelne podele lokalnih jedinica u Makedoniji. Prema predsedniku Zajednice opština Nikoli Ćurčijevu 90 odsto opštinskih jedinica u Makedoniji su protiv nove teritorijalne podele. Oni su mišljenja da opštine još uvek nisu dobile šansu da funkcionišu kako treba, a za šta nije razlog teritorijalna podela, već kako oni ocenjuju nedostatak kvalitetnog institucionalnog okvira za funkcionisanje lokalne samouprave i njeno samofinansiranje. Oni su mišljenja da bolje funkcionisanje opština u prvom redu treba da podrazumeva njihovu decentralizaciju, što znači vračanje ingerencija od strane centralne vlasti na lokalnu vlast. Albanski predsednici opština kažu da broj opština koje nisu u skladu sa novom teritorijalnom podelom, koju predstavlja Zajednica opština Makedonije nije realan. Albanski gradonačelnici uopšte podržavaju inicijativu za novom teritorijalnom podelom. Albanski politički subjekti u Makedoniji su se stalno protivili teritorijalnoj podeli koju je izvršila bivša vladina koalicija kojom je rukovodila sadašnja opoziciona partija SDSM. Oni su mišljenja da teritorijalna podela, posebno u Zapadnoj Makedoniji nije izvršena prema naučnim kriterijumima, već na osnovu partijskih dajući prednosti stvaranju lokalnih jedinica prema etničkim principima.

Negativna reakcija oko nove teritorijalne podele stigla je i iz opozicionog tabora. Prema glasnogovorniku najveće opozicione partije SDSM Vladi Vučkovskom, nova teritorijalna podela će služiti Vladi da bi se otarasila ''viška'' makedonskih opština, kako bi zadovoljila apetite albanskog partnera u vladinoj koaliciji iz čijih je redova i ministar lokalne vlasti. Vučkovski ističe u nekoliko opština u Zapadnoj Makedoniji makedonska populacija ima svoje predstavnike u lokalnoj samoupravi, a da bi novom teritorijalnom podelom ona izgubila to pravo. Za Socijaldemokratski savez Makedonije posebno je interesantan izbor profesora Pravnog fakulteta u Skoplju Vlade Popovskog za vršenje izmena onog što je on sam stvorio 1996. godine, kao ministar pravosuđa u bivšoj Vladi Branka Crvenkovskog, kada su i doneti Zakoni u sferi lokalne vlasti i teritorijalne podele u Makedoniji.

Albanski politički faktor podržava nastojanja za novom teritorijalnom podelom Makedonije i smatra da su stvorene opštine prema etničkim principima posebno u Zapadnoj Makedoniji teret za ostale opštine. On se poziva na činjenicu da je ukupan broj stanovnika u tim opštinama manji nego broj stanovnika u jednom albanskom selu. Sve se to, po njima, odražava na štetu Albanaca i tokom raznih izbornih procesa u Makedoniji.

Eksperti za teritorijalnu podelu u raznim debatama su izneli da je nova teritorijalna podela u Makedoniji neophodna kako bi se omogućilo kvalitetnije funkcionisanje opštinskih jedinica, uključujući tu i stvaranje mogućnosti za samofinansiranje.

AIM Skoplje, Nexhbedin SHAQIRI