Panika na peronu "Europe-expresa”

Na pocetku procesa priblizavanja s Evropskom unijom u Skoplju je bilo mnogo vise optimizma nego sada. Groznicavo se nastoji uhvatiti mjesto u "vozu za Evropu" ocajnicki se boreci da to ne bude u "zadnjem vagonu"

AIM Skopje, 17.11.2000

Iako je sve bilo spremno da 27. oktobra bude parafiran Sporazum o stabilizaciji i asocijaciji Makedonije i Evropske unije, u posljednji tren iznenadjenje: iz Bruxellesa je stigla vijest da se posljednja runda odlaze na neodredjeno vrijeme. Razlozi za odlaganje zavrsne runde su tehnicki - glasilo je objasnjenje iz sjedista EU - mada su mnogi u Makedoniji vjerovali da se radi o politickoj poruci. Prema dostupnim informacijama, Spanija se suprotstavila dijelu sporazuma koji bi se odnosio na slobodnu trgovinu stiteci vlastiti izvoz vina; makedonsko vino moglo bi joj postati konkurencija.

Shef pregovarackog tima, potpredsjednik vlade Vasil Tupurkovski posumnjao je tada da se radi o pravom razlogu posto ce se o trgovinskom rezimu pregovarati posebno te nije vjerovatno da bi stoga mogli biti naruseni interesi zemalja-clanica Unije. Tupurkovski nije iskljucio mogucnost da bi tzv. "evolutivna klauzula" koja bi Makedoniji obecavala punopravno clanstvo u EU mogla pretrpjeti izmjene u posljedni cas. Kasnije ce se saznati da ce Sporazum o asocijaciji i stabilizaciji biti parafiran na zagrebackom samitu Evropske unije i zemalja jugoistocne Evrope 24. novembra u Zagrebu.

Govoreci ne vise kao vladin pregovarac nego kao lider Demokratske alternative, Tupurkovski je iskoristio priliku da bi ostro kritikovao vladu ciji je clan za zastoj u reformama, nereformski kurs i reviziju privatizacije ostavivsi dovoljno prostora za vjerovanje da su to razlozi za odlaganje zavrsne runde razgovora s EU ali i odlaganje nove transe od 36 miliona dolara iz Medjunarodnog monetarnog fonda.

Zeleci ili ne, svjesno ili nesvjesno, Vasil Tupurkovski je kod medija koji mu, poput mame, tepaju Cile pokazao da postoji crv sumnje o stvarnim dometima zemlje u evrointegracionim procesima.Strahovanja su potpomognuta izvjestajima iz sjedista 15-rice da ce demokratski otvorena SR Jugoslavija, kao "novi miljenik" Evrope, po svemu sudeci "progutati" najveci dio sredstava Evropske komisije planiranih za pomoc zemljama Balkana. Prema saznanjima iz Evropske komisije, od ukupno planiranih 5,5 milijardi evra, u periodu do 2006. godine Jugoslaviji ce pripasti 2,3 milijardi. Pojedini skopski mediji neveselo su konstatovali da je i do sada Makedonija bila "trinaesto prase" za evropsku kasu. Pozivajuci se na pouzdane izvore iz Evro-komisije, navodi se da ce od planiranog iznosa evropske pomoci jugoistoku kontinenta Makedonija, zajedno sa Hrvatskom, Albanijom i Bosnom podijeliti svega 3,2 milijardi eura, dok ce Jugoslaviji pripasti lavovski dio - 2,3 milijardi. Uzgred, uprkos izuzetno kooperativnom, neki kazu previse udvornickom odnosu u partnerskim vezama sa Evropom, Makedonija je, nazalost, i do sada veoma slabo profitirala u podjeli finansijskog kolaca planiranog za pomoc zemljama regiona. Na to ukazuje i analiza dobijenih sredstava od raspada bivse SFR Jugoslavije pa sve do prosle godine. Makedonija je, naime, u tom periodu od Evropske unije dobila oko 642 miliona eura nepovratne pomoci sto je najmanje u poredjenju s ostale cetiri zemlje na podrucju tzv.zapadnog Balkana. Na osnovu "inventara" dobijenih sredstava od Evropske komisije ili na osnovu bilateralnih sporazuma sa zemljama clanicama EU, u Skoplju se konstatuje da je do sada jedino Slovenija primila manje nepovratnih sredstava.

Pocetkom mjeseca uslijedio je nov hladan tus: Stampa je iz Bruxellesa saznala da se Makedonija u naredne dvije decenije ne moze nadati aktivnom clanstvu u Evropskoj uniji i da se u buducnosti moze jedino okrenuti novom ekonomskom prekomponovanju Balkana. Ova zemlja je upravo objavljenoj strategiji EU pomenuta samo u jednoj recenici - da je "blizu finaliziranje pregovora za stabilizaciju i asocijaciju s tom bivsom jugoslovenskom republikom". "Makedonija ostaje u partnerstvu nazvanom Zapadni Balkan i u narednoj deceniji ili dvije, a mozda i duze, pa se ne moze nadati evropskom drustvu i imageu" ,prokomentarisao je sumorno opozicioni dnevnik "Utrinski vesnik".

Komesar za spoljnu i bezbjednosnu politiku Evropske unije Javier Solana u okviru svog balkanskog putovanja obreo se krajem prosle nedjelje u Skoplju da bi razgovarao s drzavnim vrhom. U novinarskoj interpretaciji cilj Solanine posjete mogao bi se sazeti konstatacijom da je posjetio zemlje regiona kako bi njihovim celnicima, zapravo, urucio poziv za predstojeci zagrebacki samit. "Makedoniji ce nakon potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i asocijaciji na zagrebackom samitu ostati tezi dio posla da ga implementira a zatim, uz sve pogodnosti koje nudi Evropska unija, da udje u evropsku porodicu"

pokusao je optimisticki zvucati evro-funkcioner ne pominjuci niti rokove za prijem niti konkretnu buducnost Makedonije.

Bas nekako u vrijeme Solanine posjete saznalo se nezvanicno da se predsjednik Republike Boris Trajkovski koji bi trebao predvoditi drzavnu delegaciju u Zagrebu premislja nezadovoljan tzv. "evolutivnom klauzulom" koja Makedoniji ne obecava nista konkretno te insistiranjem evro-pregovaraca da se u Sporazum o asocijaciji i stabilizaciji unese obaveza readmisije drzavljana "trecih zemalja" koji su u "Shengenski vizni prostor" usli s makedonske teritorije. Shef drzave nije jedini koji smatra da funkcioneri Evro-komisije ne uvazavaju kooperativnost Makedonije u vrijeme kosovske krize a i za cijelo vrijeme krize na Balkanu. Sam Trajkovski je objasnio da je od Francuske kao aktuelnog predsjedavajuceg Unijom trazio da se u novoj evropskoj strategiji prema regionu uzmu u obzir okolnosti uzrokovane politickim promjenama u SR Jugoslaviji. Makedonski predsjednik je kod domacina predstojeceg samita, hrvatske, pokusao isposlovati da zemlje regiona pred Evropljanima nastupe zajedno boreci se za "uniforman" sadrzaj "evolutivne klauzule". Po onome sto je doprlo do javnosti, naisao je na prohladan odgovor Zagreba svjesnog da bi mogao u pregovorima s Bruxellesom proci bolje od, recimo, Makedonije. Desilo se tako da se svojevremeno tvrdoglavo odbijanje ma kakvog regionalizma sada makedonskoj diplomatiji vraca kao bumerang.

Najzad je vladin portparol u srijedu odagnao zebnje da ce doci do trvenja izmedju predsjednika i premijera oko toga, ko ce putovati u Zagreb (htjeli obojica): "putuje Trajkovski, premijer Georgievski ima obaveze kod kuce" trudio se biti obavjesten mladjahni vladin glasnogovornik. Ali, avaj! Vec narednog dana premijer licno je objavio da u Zagreb putuje kompletan drzavni vrh "zbog znacaja skupa", kako je rekao, cime su se obistinile zloguke prognoze komentatora vrlo gledane A-1-televizije da ce Makedonija, kao niko drugi, u Zagrebu "napraviti cirkus". jer, poziv je upucen jednom lideru - ne i predsjedniku i premijeru.

Nervoza traje... Vladina "Nova Makedonija" hrabro je ustvrdila da opozicija podrzana od Milosevicevih tajnih sluzbi djeluje kako bi zemlju udaljila od Evropske unije. Tako su pregovori s Evropskom unijom ne samo zapali na klizavi parket domace politike (tu su vec bili) nego i obezbjedili polozaj vrlo skliskog unutrasnjeg pitanja.

Tupurkovski najavljuje da ce zavrsna runda razgovora s EU biti odrzana na samo dva dana prije Zagreba. Tada ce biti otpecacena sadrzina famozne "evolutivne klauzule" Njen sadrzaj je, navodno, tajna i za samog Tupurkovskog koji je, stavise, dokazivao da ce se raditi po principu: uzmi ili ostavi! Bivsi shef diplomatije Ljubomir Frckovski je to prokomentarisao pokusajem pregovarackog tima da amortizuje nezadovoljstvo javnosti koje se docnije moze ocekivati. Za Makedoniju, dakle, u svakom pogledu, ostaje tezi dio posla poslije Zagreba. Nije li na to, uostalom, upozorio i Javier Solana?

AIM Skopje

ZELJKO BAJIC