Višesmerna politička diferenciranja

Priština, 2.10.2000

Sve kosovske političke partije osnovane su i deluju u okvirima svog nacionalnog okruženja. Ovakva stanja kod svakog posmatrača može izazvati najmanje dva politička utiska. Prvo, da postoji snažna homogenizacija unutar svih nacionalnih zajednica na Kosovu. A drugi utisak bi mogao da sugeriše da se u periodima predizbornih aktivnosti političke partije obraćaju samo pripadnicima svojih nacionalnih zajednica. To je ipak površinsko posmatranje političkih i etničkih tokova. U stvarnosti - zavese, ograde, zidovi nisu toliko jaki. Ipak, takve pojave treba posmatrati iz različitih uglova. Na taj način se mogu otkriti nijanse i tektonski potresi koji blokiraju poboljšanja, a isto tako i tendencije koje stimulišu, pomažu i stvaraju okolnosti za prevazilaženje podela i za integracije.

Oštrijom se pokazuje distanca između Albanaca i Srba i njihovih političkih partija. Ta distanca bi trebala da bude manja između političkih partija Albanaca i partija nesrpskih nacionalnih zajednica, a nešto jača između nealbanskih nacionalnih zajednica i Srba. Ima političkih procena da je distanca između albanskih partija i partija nesrpskih zajednica mnogo manja negoli između samih albanskih političkih blokova. Albanski politički blokovi još uvek očima ne mogu da gledaju jedni druge. S druge strane, muslimansko - bošnjačke i turske partije ili preciznije neke od njih, u određenim periodima su sarađivale i sa jednim i sa drugim albanskim političkim blokom. Interesantan aspekat kosovskih nacionalnih distanci su razlike i nijansirana raslojavanja ili čak i oštre političke podele unutar samih nacionalnih zajednica. Sa ovog gledišta, bez ustručavanja se može postaviti teza da nijedna politička grupacija ili nijedna politička partija nije u bratskim odnosima sa drugom. U čitavom koloritu kosovskoh političkih odnosa i podela, izuzetak od ovog faktičkog stanja predstavljaju odnosi između Rugovinog DSK i Albanske demohrišćanske partije Kosova. Možda bi se mogao naći neki sličan primer, ali ovo je najtipičniji. Rivalstva između ''braće'' jedne nacije mogu biti veoma oštra, čak mogu biti praćena i veoma teškim optužbama. Sada su već poznate i pretpostavke da između zavađenih albanskih blokova ima slučajeva razračunavanja i vatrenim oružjem. Od ranije su poznate tendencije unutaralbanskih podela na revolucionare i demokrate i na patriote i izdajnike.

Slične podele i optužbe se javljaju i unutar srpskog političkog korpusa. Međutim, stvara se utisak da se takve pojave najviše podstiču ili pojavljuju na relacijama kosovskih Srba sa Beogradom. Bilo je uzajamnih kritika, čak veoma oštrih između predstavnika Srba iz Gračanice i onih iz Mitrovice. Ali, one nisu izražene na relaciji patriote - izdajnici. Veoma je interesantno što je pre nekoliko meseci bilo tendencija sumnjičenja i optužbi ovakve vrste, a kratko vreme je bilo i verbalnih konfrontacija između Turske narodne partije i Turske demokratske Unije. Ova konfrontacija je uglavnom bila vezana za nekadašnje odnose sa režimom u Beogradu i sumnjama zbog afiniteta da se u određenim okolnostima ti odnosi obnove.

Oštrih i verbalnih polemika, ali bez tendencija podele na patriote i izdajnike pre izvesnog vremena je bilo i između partija i političkih grupacija koje, uslovno rečeno, pripadaju političkom korusu Roma. Iako se govorilo i o vernosti prema Kosovu i njegovoj samostalnosti, stvara se utisak da su političke konfrontacije unutar ovog korpusa imale kao glavni motiv rivalstva i aspiracije za sticanje ''nacionalnog prvenstva''. Kao što je poznato, već više godina unutar romskog korusa na južnom Balkanu, uglavnom pdo uticajem i političkim pritiscima njihovih snažnijih suseda i država u kojima žive, počele su da vriju podele koje se povremeno pojavljuju i kao tendencije za ''nacionalnu'' diferencijaciju unutar samih Roma. Sami Romi govore o elementima etničkih razlika, a unutrašnje razlike na Kosovu priznaju i međunarodni faktori. Tako, već se u javnom životu Kosova govori da ima Roma - Aškalija, Roma - Egipćana, srpskih Roma i Roma. Koji su prvi, drugi i ostali i šta bi kakve bi mogle biti ''etničke'' razlike između njih, teško je reći. Izgleda kao da su glavni kriteriji za takva razlikovanja bliskost sa običajima, jezikom, verom većinskog naroda, državotvornog naroda ili države. Koliko mogu biti ovi kriteriji valjani za vršenje takvih ''etničkih'' diferencijacija, veliki je znak pitanja.

Sa sličnim se problemima suočava muslimansko - bošnjački - goranski korpus. U redovima najvećeg dela ovog korpusa kultiviše se oštra distanca prema Srbima i istovremeno na rečima i vernost visokog nivoa prema nezavisnosti Kosova. Nakon višegodišnjih unutrašnjih političkih svađa, od Partije demokratske akcije formirane su dve potpuno samostalne partije, koje pretenduju da su prave Partije Demokratske akcije. Na narednim oktobarskim lokalnim izborima iz ovog korusa će konkurisati četiri političke partije i političke grupacije.

Sa površine tokova za sada se ne čini da su raslojavanja i unutarnacionalne političke razlike i između nacionalnih zajednica, principijelanog karaktera. U pitanju je borba za glasove birača u svojoj naciji, dakle vlast. Ali, to ne znači da nema nijansi koje bi se narednih nedelja i meseci mogle pojaviti i kao suštinska neslaganja. Između srpskih grupacija u Gračanici i onih u Mitrovici spor bi mogao da izbije oko pitanja integracije Srba u institucije i kosovski život. Među albanskim političkim partijama mogle bi se javiti razlike oko definisanja puteva za ostvarenje definitivnog statusa, čak i oko samog definitivnog statusa Kosova. Jedna od dve turske partije, mesecima se poziva na Ustav iz 1974. godine. Kaže se da se zahteva ustavni kontinuitet zbog velike želje da turski jezik postane treći zvanični jezik na Kosovu. Veza između tog Ustava i jezika u svakodnevnoj političkoj retorici izgleda da nije uvek i precizirana. Ali, i kada bi ovo nepreciziranje bilo i nenamerno, insistiranje na ovajvoj vrsti kontinuiteta indirektno se vezuje i sa problemima statusa Kosova. Dileme i slične nejasnoće mogu se pojaviti i oko aktivnosti Građanske inicijative Gore. Sumnje se oslanjaju na neke veze koje bi ova Inicijativa mogla da ima sa jednim brojem Goranaca koji su više godina u svim kampanjama protiv Albanaca bili desna ruka režima u Beogradu.

Šarenilo liste potencijalnih kandidata za oktobarske opštinske izbore i odnosi između brojnih partija pokazuju da politički i etnički odnosi između nacionalnih kolektiviteta na Kosovu nisu samo negativni ili samo pozitivni. Ima među njima onih koji su sarađivali ili koegzistirali i nastavljaju te odnose u tolerantnoj atmosferi. Međutim, ima među nekima i odnosa koji su prožeti dubokim nepoverenjem koje čini nemogućim i elementarne kontakte među njima. Zato, opšte uzev može se reći da odnosi između političkih grupacija i nacionalnih zajednica na Kosovu nisu toliko okamenjeni kako to izgleda, polazeći od sadržaja koji dominiraju u svakodnevnoj politićčkoj retorici i kosovskim medijima.

AIM Priština, Fehim REXHEPI