Crkva i izbori: Podrška sa senkom

SPC i savezni izbori

Umerenost patrijarha i Sinoda narušio je otvorenom podrškom Miloševiću episkop mileševski Filaret. Poznat u ratno vreme kao sveštenik s puškom, on je čak unapred i čestitao predsedniku Miloševiću pobedu.

AIM,Podgorica, 21. 9. 2000.

(Od dopisnika AIM iz Beograda)

,,U čitavom civilizovanom svetu danas se vlast zadobija, čuva i smenjuje, slobodnim izborima, a ne silom i krvlju nevinih ljudi. Zašto tako ne bi bilo i kod nas,, - kaže se, izmedju ostalog, u poruci Njegove svetosti patrijarha srpskog gospodina Pavla koju je uputio povodom aktuelnih predizbornih zbivanja. Do ovog javnog obraćanja, kako je saopšteno u Patrijaršiji, došlo je na zahtjev mnogih dobronamjernih ljudi kod kojih se javljaju ,,crne slutnje o mogućnosti izbijanja bratoubilačkog rata u Crnoj Gori,, i cijepanje federalne države.

Oglasio se i Sveti arhijerejski sinod (crkvena vlada) apelom predstavnicima aktuelne vlasti da se ,,uzdrže od pritisaka, koji u predizbornoj kampanji zastrašuju narod da slobodno i po svojoj savesti izabere vlast koja će biti priznata od svih u zemlji i van nje,,.

Srpska pravoslavna crkva je na taj način iskazala svoj stav o predizbornoj kampanji, a da se istovremeno nije uplela u dnevno - politička zbivanja. Jer, nije se direktno odredila prema pojedinim političkim ličnostima već prema dogadjajima. Isto tako, stavila je u istu ravan važnost priznavanja izbora u zemlji i svijetu, što se do sada rijetko dogadjalo s obzirom na poznati odbojan stav prema medjunarodnoj zajednici. Kroz saopštenje Sinoda, SPC dala je do znanja da pomno prati predizbornu kampanju i osudjuje represivne mjere koje režim, na razne načine, svakodnevno primjenjuje prema političkim neistomišljenicima. I u ovom slučaju radi se, prije svega, o moralnom a ne političkom činu. Stiče se utisak da je Crkva ovoga puta zacrtala mnogo jasniju granicu izmedju svoje duhovne misije i uloge u društvenim zbivanjima. Naravno, to se ne odnosi na sve velikodostojnike.

Episkop mileševski Filaret u izjavi TV ,,Politika,, nedvosmisleno opredjelio za koga je:

• Ja lično, kao episkop mileševski ne vidim drugu ličnost za predsjednika Savezne Republike Jugoslavije osim Slobodana Miloševića. Nažalost, opozicija nas je deset godina zavlačila i vukla za nos. Ništa nije uradila. Ako se iko borio da bude opozicija ja sam se borio i bio sam opozicija. Ako me iko razočarao, neka oproste, oni su me razočarali. Deset godina oni se predomišljaju k'o djevojka; udala bi se - ne bi se udala. Prema tome, ovoga momenta jedini najozbiljniji kandidat, i on će proći, jeste Slobodan Milošević. Ja ga lično podržavam, čestitam mu i želim uspjeha u radu,,.

Iako je patrijarh Pavle zvanično saopštio da je to lični stav episkopa Filareta, a ne Crkve izjava je imala itekako velikog efekta.Patrijarhove riječi, zbog medijske blokade, nisu mogle da stignu do svih onih koji su čuli izjavu episkopa mileševskog i, možda, povjerovali da iza njega stoji vrh SPC. Uz to, u dijelu javnosti podgrijane su stare teze o podjelama unutar Crkve. Postavilo se i pitanje: da li jedan crkveni velikodostojnik može i smije da unaprijed proglašava pobjednika izbora i da mu još i čestita? Mnoge javne ličnosti, s kojima smo razgovarali, ne žele da komentarišu ovu ,,bljutavu epizodu,, dok se ,,ne sazna šta se iza svega toga krije,,. Pri tome posjećaju na polemike oko njegovog postavljena na to visoko mjesto kao i informacije da će on biti pomoćnik saveznog ministra vjera Leposave Milićević, inače visokog funkcionera Jugoslovenske udružene levice.

Mora se priznati da se mnogo toga pomiješalo. Jer, episkopa Filareta postavio je prošle godine na to mjesto Sveti arhijerejski sabor pa, prema tome, ,,neka se on njime i bavi,,. U svakom slučaju, njegova izjava i podrška aktuelnom jugoslovenskom predsjedniku iskorišćena je kao jedan od efektnijih predizbornih spotova SPS-a i JUL-a. Da li će to izazvati suprotan efekat - vidjeće se poslije 24. septembra. Izuzimajući ovo iskakanje, većina crkvenih velikodostojnika je više nego oprezna bilo u izjavama ili, pak, u izbjegavanju komentarisanja aktuelnih zbivanja. Tipično je mišljenje episkopa timočkog Justina da ,,Crkva treba da sačeka sa oglašavanjem oko izbora,,. Takvog opreza bilo je mnogo manje ranije.

Na prvim izborima za predsjednike Srbije i Crne Gore (1990) većina crkvenih velikodostojnika u Miloševiću je vidjela spasitelja države i nacije. Iste godine mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije je rekao: ,,Služi na čast Miloševiću i vodećim ličnostima Republike Srbije što su shvatili u jednom momentu vitalne interese srpskog naroda. To što je započeto, ako se produži, onda će uroditi izuzetno bogatim plodovima,,. Godinu dana kasnije održani su republički i savezni parlamentarni izbori, a Sveti arhijerejski sabor oglasio se poznatim memorandumom u kome je, izmedju ostalog, stajalo: ,,Srpska pravoslavna crkva se ogradjuje i distancira od ove i ovakve vlasti, kao i od njihovog bez naroda donetog Ustava i pripremanih izbora i ponovo poziva na stvaranje vlade narodnog poverenja, nacionalnog jedinstva i svenarodnog spasa,,. Tada je definitivno ,,pukla tikva,,, ali nisu prekinuti odnosi Crkve i države. Upućeniji tvrde da su neke ,,vladike ostale uz Miloševića i igrale posredničku ulogu izmedju Patrijaršije i Belog dvora,,.

Na vanrednim parlamentarnim izborima u Srbiji (1993) Crkva je pozvala gradjane da ne glasaju ,,za bezbnožničke partije,,. Nije teško razaznati koje su to stranke. Sličan poziv upućivan je na indirektan način i 1996/97 godine, a poslije utvrdjivanja izborne kradje Crkva se stavila na stranu pokradenih. Ostalo je umapćeno da su sveštenici predvodili demonstrante kada je probijen policijski kordon u Kolarčevoj ulici u Beogradu. Zabilježen je i slučaj da je protest gradjana održan u crkvi Svete trojice u Negotinu jer je prethodno onemogućen na gradskom trgu. Od tih protesta distancirao se mitropolit zagrebačko - ljubljanski i cijele Italije Jovan rekakvši da ,,ulica ne rešava ništa,,.

Teško je reći da se vrh Crkve u tim dogadjajima stavio direktno na stranu opozicije kako je često tumačeno. Ova duhovna institucija iskoristila je priliku da dokaže svoj moralni autoritet i osudi izbornu kradju kao krajnje nemoralni čin. U svim tim preplitanjima i dogadjanjima Srpska pravoslavna crkva je kod dobrog broja gradjana koji su bili razočarani njenim ponašanjem tokom ratova u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, povratila ugled. Slučaj Filaret još nije skinut s dnevnog reda ni crkvenog ni gradjanskog.

Ejub Štitkovac (AIM)