“Veliki” i “mali”

Za gotovo punu deceniju visepartijskog organizovanja ni jedna medju tzv. “malim partijama” nije uspjela uci u “prvu ligu”. Stoga mnogi smatraju da “mali” predstavljaju zgodan dekor kojim ce se “veliki', ako zatreba, posluziti, iskoristiti i – odbaciti

AIM Skopje, 23.08.2000

Makedonska pluralisticka scena svoj konacni oblik dobila je osnivanjem Demokratske alternative Vasila Tupurkovskog marta 1997. godine. Medjutim, tada svi kao da su znali da came back Tupurkovskog u politicki zivot nema za cilj aktivno partijsko djelovanje; posljednji Makedonac u posljednjem sastavu predsjednistva SFRJ zelio je zapravo realizovati svoje predsjednicke ambicije, partija je bila samo sredstvo za postizanje cilja. Ipak, cak iako je tako,

Tupurkovski je oko sebe okupio solidan krug sljedbenika dobivsi na parlamentarnim izborima u jesen 1998. desetak procenata glasova. To ce mu omoguciti da udje u koalicionu vladu Ljubca Georgijevskog s nekoliko ministara. Nekom drugom, ko je od samog pocetka zaradio kvalifikaciju “autsajdera” nesto slicno nije poslo za rukom. Tako, svidjalo se to nekome ili ne, od samog pocetka, jos od 1991, “zna se red”: osam stranaka – sest makedonskih i dvije partije Albanaca – dijele slast i gorcinu vlasti; mijenja se samo raspored figura na sahovskoj tabli.

Male partije ciji broj se procjenjuje na tridesetak s kakvim-takvim clanstvom (ne i uticajem) mogle bi se svrstati u nekoliko uslovnih grupa; prvo, partije koje govore u ime pojedinih nacionalnih ili etnickih kolektiviteta – romskog, turskog, srpskog vlaskog, u ime Egipcana, Makedonaca-muslimana; drugo, partije s lijevim ili desnim ideoloskim predznakom – Komunisticka partija, Savez komunista, Rdnicka partija odnosno Demokratska partija Makedonije iz Tetova, MAAK-Konzervativna; trece,podjeli se izmicu razlicite frakcije vladajuceg VMRO-DPMNE, neke manje partije Albanaca i u novije vrijeme formiran Demokratski savez nekadasnjeg ministra unutrasnjih poslova Pavla Trajanova te prinova u porodici VMRO – VMRO (Vnatresna makedonska revolucionarna organizacija / Vistinska makedonska reformska opcija)na cije celo je stao doskorasnji ministar finansija Boris Stojmenov. Uzgred, Stojmenov je bio jedan od najjacih finansijera VMRO-DPMNE u njegovim opozicionim, sto ce reci, najtezim danima.zato, jos uvijek se sa sigurnoscu ne moze kazati, hoce li VMRO-VMRO ostati u “zemlji patuljaka” ili ce izboriti mjesto u drustvu “krupnih riba”.

Ni jedna od malih partija nije se uspjela izboriti za vlastitog poslanika u Sobranju. To je posljedica funkcionisanja izbornog zakona koji ne preferira takozvani “proporcionalni model”. Negativne posljedice vecinskog modela osjetile su najbolje na vlastitoj kozi partije koje predstavljaju manjinske narode. Desilo se, eto, da svog predstavnika u Sobranju nemaju ni Turci, ni Srbi, ni Vlasi iako, uzeti zajedno, predstavljaju nezanemarljivih sedam-osam procenata glasackog tijela. Na ovu anomaliju izbornog sistema ne jednom su ukazivali i medjunarodni forumi predocavajuci vlastima da je nemogucnost ne narocito brojnih etnickih zajednica da ukazu na vlastite probleme stetna po razvoj medjuetnickih odnosa u zemlji. Romi, doduse, vec tradicionalno imaju jednog poslanika u parlamentu ali njihovo iskustvo je tragicno poucno. Naime, uoci svakih izvbora, parlamentarnih, predsjednickih ili lokalnih – sasvim svejedno, pocne borba za lidere romskih partija i glasove njihovih pristalica. Pljuste obecanja koja padnu u zaborav cim postane poznat izborni rezultat.

Partije i udruzenja Turaka i Vlaha nisu do sada ni jednom uspjele skrenuti paznju na probleme s kojima se suocavaju njihovi sunarodnici. Za razliku od njih, Demokratska partija Srba u Makedoniji bila je organizator proslogodisnjih anti-NATO-demonstracija pred americkom i nekoliko zapadnih ambasada. Prilicno masovan odziv na demonstracije Demokratska partija Srba pokusala je uknjiziti kao izraz vlastite popularnosti sto je, blago receno, sporna teza. Inace, ova partija za proteklu deceniju prosla je kroz brojne unutarpartijske trzavice nikako ne pronasavsi mjesto na politickoj sceni. Ranije je podrzavala opozicionarstvo VMRO-DPMNE, danas paktira s opozicionim Socijaldemokratskim savezom. Neki analiticari vjeruju da je jedina konstanta u djelovanju ove partije njeno antialbansko raspolozenje.

Partije s ideoloskim predznakom mogle bi se nazvati nepoznanicom makedonskog politickog spektra. Funkcioneri krupnih partija prezrivo ih nazivaju “partijama s daljinskim upravljacem' cime zele sugerisati zakljucak da se male partije aktiviraju samo po potrebi no, bez izuzetka, uoci kakvih izbora. Njihovo clanstvo je, po pravilu, neznatno te za neke od njih vazi karakteristika da lider ili partijsko rukovodstvo ujedno predstavljaju i ukupno clanstvo. Prosle nedjelje je publicitet dobila pres-konferencija udruzene ljevice na kojoj je objavljeno da ce Komunisticka i Radnicka partija zajedno sa Savezom komunista ubuduce djelovati na stvaranju “pravednijeg svijeta” i “ravnopravnijih odnosa'. Ovakva programska proklamacija je u 1919-oj ili 1937-oj godini jos i mogla proci ali u prvoj godini novog milenija nije impresionirala nikoga. Partije poput pomenutih i narocito njihove konferencije za medije u odredjenom trenutku instrumentaliziraju sredstva informisanja, zavisno o kojoj se opciji radi. Bilo kako bilo, i aktuelna vlast i aktuelna opozicija dovoljno su se izvjestili u (zlo)upotrebi glasa “malih”. Ostao je zapamcen slucaj kada je drzavna televizija u centralnoj informativnoj emisiji posvetila mnogo vise prostora presu jedne od malih partija lijeve orijentacije nego istupu pred novinarima lidera najjace opozicione partije – Socijaldemokratskog saveza – Branka Crvenkovskog koji je govorio o nekom aktuelnom pitanju.

Male partije u Makedoniji do sada su rijetko prekoracile prag pristojnog ponasanja klizeci ka ekstremizmu ma koje vrste. Takva zastranjivanja nisu iznenadjenje kod partija slicnog formata po svijetu. Uz pomenutu Demokratsku partiju Srba (ciji su lideri zaradili i krivicne prijave), u vrijeme intervencije snaga NATO-a protiv SR jugoslavije i neke druge male partije lijeve orijentacije su zaostrile retoriku. Medjutim, to na domacu publiku nije ostavilo dublji utisak. Ipak, desilo se nesto, na prvi pogled, neobicno; njihove anti-imperijalisticke filipike bile su siroko citirane u provladinim medijima u Beogradu. Makedonski novinari nasli su se pred nelakom dilemom: da li ove partije podrzava zvanicna politika predsjednika Milosevica ili se radi o necem drugom: naprimjer, da im ideoloska matrica koincidira s vladajucom propagandom u susjednoj zemlji. Odgovor je, u svakom slucaju, takodje dvoznacan.

Na predstojecim septembarskim lokalnim izborima, kako trenutno stvari stoje, male partije ce se drzati prilicno povuceno. Samo u rijetkim slucajevima odvazice se na isticanje vlastitih kandidata. To, u prvom redu, vrijedi za partije s nacionalnim predznakom u mjestima gdje njihovi sunarodnici predstavljaju znatan dio birackog tijela. Ostali svoju podrsku najcesce nude desno i lijevo. Dosadasnja izborna iskustva pokazuju da su partije s takozvanim “ideoloskim” predznakom prolazile lose ne osvojivsi respektabilan broj glasova. Jedva da ce lokalni izbori oznaciti neki preokret.

AIM Skopje

ZELJKO BAJIC