Zamka nacionalnih kvota

U protekloj deceniji njeno velicanstvo Nacija je pokazala da je jedna od najvaznijih medju vaznim stvarima. Ipak, ima slucajeva kad se pokaze da je nacija jedna vrlo promjenljiva i vrlo relativna kategorija

AIM Skopje, 17.07.2000

Poput kakvog rituala, svakog jula se na balkanskim prostorima ponavlja ista slika: zeljni znanja (ili drustvenog prestiza, kako ko), hiljade maturanata krecu u borbu za studentski indeks vjerujuci (uprkos svim obeshrabrujucim primjerima oko sebe) da ih sticanjem fakultetske diplome ceka bolja buducnost. Kao i ranijih godina, na dva makedonska univerziteta na nekim fakultetima broj zainteresovanih kandidata je visestruko veci od broja onih koji mogu biti primljeni. Radi se, izuzme li se medicinski, o fakultetima tzv. drustvenog smjera – ekonomskom, pravnom, filozofskom i filoloskom - iako se i sada broj onih koji s diplomama istih tih fakulteta koji ne mogu naci posao mjeri hiljadama. Upis na univerzitete je moguc pod dva uslova: o “drzavnom trosku” i uz takozvanu “participaciju. Ili, da bi starijim citaocima stvar bila jasnija, kao sto su svojevremeno postojali redovni i vanredni studenti. Slaba je utjeha buducim akademskim gradjanima uvjeravanje s nekih fakulteta da ce broj upisanih biti probijen, da se mogu upisati na neki drughi fakultet i sve u tom stilu: oni zele upravo to za sta su se sami odlucili.

Prije nekoliko godina, po sugestiji medjunarodnih foruma, uvedene su tzv. “upisne kvote” koje studentima, pripadnicima nacionalnosti (ustavni naziv za pripadnike Nemakedonske etnicke prpadnosti - koji u zemlji predstavljaju trecinu stanovnistva) omogucuju upis na univerzitet u onom procentualnom odnosu koliko njihova manjina participira u ukupnoj populaciji. Najprije je 1992-1993. skolske godine uvedena nacionalna kvota od 10% , dvije godine kasnije se pribjeglo procentualnoj zastupljenosti. Drugim rijecima, to ce reci, Albanci imaju pravo na nekih 22,9% mjesta, Turci oko 4%, Romi 2,4% Srbi 2% itd. Medjutim, kao zamka se pokazala namjera da se studentima koji pripadaju “nacionalnim kvotama” omoguci upis i s manjim brojem kvalifikacionih bodova! Tako, desice se da se na pojedine atraktivne fakultete Makedonci ne mogu upisati sa 100 osvojenih bodova; njihove kolege, naprimjer Albanci (to je zapravo ono sto najvise boli studente Makedonce) sa samo 60 osvojenih poena.

Pedagoske vlasti u vrijeme uvodjenja kvota polazile su od pretpostavke da je kvalitet osnovnog i srednjeg obrazovanja u odjeljenjima na jezicima nacionalnosti nizi te im je stoga potrebno dati 'popust” pri upisu na univerzitete. Inace, odjeljenja s nastavom na jeziku nacionalnosti se u osnovnim i srednjim skolama otvaraju svuda gdje za to postoje zakonom predvidjeni uslovi odnosno gdje ima najmanje 24 ucenika da bi se formiralo jedno takvo odjeljenje. Zagovornici ideje multikulturnog zivljenja sumnjicavo su vrtjeli glavom na ideju da se na taj nacin mladi pripadnici nacionalnih zajednica jednog dana kvalitetno mogu integrisati u drustvo ali to je vec prica zaa sebe.

I, otkako su uvedene kvote, pocela je i njihova zloupotreba Studenti-Makedonci shvativsi da im je do indeksa lakse doci deklarisu li se da su neke druge nacionalnosti, sve masovnije su se poceli upisivati u “nacionalne kvote”. Najprije stidljivo, zatim sve otvorenije, studenti s tipicnim makedonskim imenima i prezimenima postali su najbolje plasirani u kvotama za Srbe, Rome, Turke ove godine upadljivo je ucesce Makedonaca i na listama za Albance!

Prethodnih godina studentske sluzbe i uprave fakulteta su se pravdale pozivajuci u pomoc, ni manje ni vise, Ustav zemlje koji dozvoljava slobodno nacionalno izjasnjavanje: otkud onda fakultetu pravo da provjerava, da li je neko s makedonskim imenom i prezimenom zloupotrijebio svoje pravo da se nacionalno opredjeli?! Razumije se, u regulativi o primjeni “nacionalnih kvota” mogucnost provjere nije predvidjena Medju pripadnicima istinskih nacionalnosti ima zagovornika “zavjere” koji bi se dali zakleti da je zakonsko rjesenje svjesno napravljeno upravo tako da bi moglo biti zloupotrijebljeno. Buduci brucosi i njihovi roditelji, bilo Makedonci, bilo pripadnici nacionalnosti manjina, tvrde da se zloupotreba nacionalnih kvota obavlja uz saradnju politickih faktora na fakultetima ili izvan njih. Javnost je saznala za samo(!) jedan takav slucaj – kcerku bivseg narodnog poslanika opozicione Liberalnodemokratske partije Kire Vidimceta. Njegova kci je u samo jednom danu, “promjenila naciju” i upisala se na skopski Ekonomski fakultet u kvoti predvidjenoj za Makedonce-muslimane. Sam Kire Vidimce je za novine imao objasnjenje tako tipicno za ovu vrstu nacionalnog “presaltavanja”: “Kad se neko moze upisati sa 60% osvojenih bodova a drugi ne moze ni sa 90% - taj potez nije cudan. Problem je u kvotama!” Na istom fakultetu nije dokazana rodbinska veza studenta s prezimenom Popovski u kvoti za Albance s nekim aktuelnim politickim licnostima; slicnih prezimena ima jos – cak dvadesetak - i to u gornjem dijelu liste.

Najave da ce se suprotstaviti zloupotrebi stigle su samo s Pravnog fakulteta gdje je od buducih studenata trazeno da pod punom moralnom, krivicnom i materijalnom odgovornoscu potpisu dokument o svojoj nacionalnoj pripadnosti.

Analize Univerziteta “Kiril i Metodij” u Skoplju pokazuju da je u posljednje tri skolske godine u nacionalnim kvotama upisano 6,9% ukupnog broja redovnih studenata. Gledajuci po fakultetima, uocljivo je da interes nije jednak na svim studijima. U prosloj godini najvise pripadnika nacionalnosti upisano je na Ekonomski i pravni fakultet, 109 odnosno 70, a najmanje na Rudarski – samo dva. U analizi koju je nedavno objavila stampa se kaze da je prosle skolske godine najvise brucosa medju mladim Albancima bilo zainteresovano za studije drustvenih nauka – 67,5% dok je interes za bio-tehnicke nauke, izrazen procentualno, iznosio samo 1,1%. Ista analiza zasnovana na statistickim podacima tvrdi da je u skolskoj 1997-1998. Godini upisano 8,1% Albanaca, 1,3% Turaka, 2,6% Srba, Vlaha 1,8% i drugih nacionalnosti 3,5%. Gledajuci strukturu upisanih, zanimljivo je primjetiti da je 67% svih mladih Albanaca koji su se te godine zeljeli upisati polozilo kvalifikacioni ispit, 78% Turaka, 87% Srba. Novijih podataka nema a narocito za narednu skolsku godinu sto je i razumljivo da upis jos uvijek nije zavrsen.

Ipak, na skopskom univerzitetu uocavaju nekoliko zanimljivih trendova: broj brucosa-Albanaca je od 1992-93. skolske gfodine sa 4% za pet godina udvostrucen; isto vazi za brucose turske nacionalnosti; za Srbe i Vlahe poredjenje nije pravljeno jer su najcesce tretirani pod stavkom “druge nacionalnosti”. Naravno, u sve ove postotke valja uracunati i “turbo-Albance, Srbe, Rome, Vlahe”.

Vlada je najavila da ce iduce nedjelje razmatrati mogucnost povecanja tzv. drzavnih kvota tj. poveccanja broja studenata u redovnim kvotama. To bi indirektno trebalo znaciti da ce pritisak na nacionalne kvote oslabiti.

Nacionalne kvote izazvale su proteklih godina mnogo “zle krvi” medju mladima i njihovim roditeljima. Kao najzlosretniji trenutak ostace svakako srednjoskolsko-studentski protest s proljeca 1997. Kad su studenti-Makedonci, uz ostalo, trazili ukidanje upisnih kvota za nacionalnosti.

Grupa gradjana je prije nekoliko godina podnijela predstavku ustavnom sudu da preispita ustavnu utemeljenost postojanja nacionalnih kvota. Medjutim, Ustavni sud je postojanje kvota ocjenio kao pozitivno uz stav: drzava moze nastaviti s primjenom ovakve upisne politike.

Nikada do sada nije povedena javna rasprava o postojanju nacionalnih kvota. “To nekome odgovara” kazu pripadnici nacionalnosti. . “Oni uzurpiraju nasa mjesta” kazu Makedonci. Iako se problem ponavlja iz godine u godinu, niko nije nasao za shodno da javnosti objasni da takozvana “pozitivna diskriminacija”, sa svim svojim prednostima i nedostacima, postoji i u najvecem dijelu zapadnih zemalja, narocito u Sjedinjenim Drzavama. Niko nije rekao ni to da su se slicna gundjanja cula svojevremeno i u Americi.

Zanimljivo je da partije koje artikulisu politicki i nacionalni interes pojedinih nacionalnosti nisu do sada glasno isticale zahtjeve za suzbijanje “provale” u nacionalne kvote. Neki analiticari politickih prilika i medjunacionalnih odnosa u zemlji objasnjavaju da su Albanci kao najbrojnija nacionalnost proteklih godina svoju politicku energiju usmjerili na legalizaciju nepriznatog Tetovskog univerziteta. Ostali nemaju politicke snage da se suprotstave. Partije Albanaca ovog ljeta polemisu, da li je potrebno legalizovati Tetovski univerzitet ili prihvatiti prijedlog visokog komesara Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju Maxa van der Stoela da se otvori visejezicni koledz na makedonskom, albanskom i engleskom jeziku. Kvote, stoga, ostaju na margini politickog interesa i obrazovne politike dvije najvece partije Albanaca. Neki prognozeri-pesimisti upozoravaju da bi se nekim buducim studentima-Makedoncima zloupotreba kvota mogla vratiti kao bumerang: na Stoelovom koledzu koji bi trebao otvoriti vrata svima (uz diskretno preferiranje pripadnika nacionalnosti manjina) mozda bi se neko mogao odluciti da se deklarise kao Makedonac a da to zapravo nije!? No, to je buducnost Sadasnjost je omedjena nacionalnim kvotama, takvim kakve su. S njihovim pristalicama i protivnicima.

Aim Skopje

ZELJKO BAJIC