Lokalna samouprava: opštine u selima

Banjaluka, 6. maj 2000. (AIM)

Prošlo je evo već gotovo mjesec dana od lokalnih izbora, a javnosti još uvijek nije poznato da je u jednoj opštini SDS pobijedio sa 99,2 odsto osvojenih glasova. Takav nevjerovatan triumf Čavićeva i Kalinićeva stranka je ostvarila u opštini - Mostar. Naravno, ne u onom "federalnom" Mostaru, koji je uredno podijeljen na zone (ne)odgovornosti SDA i HDZ, nego u Republici Srpskoj, u opštini zvanoj Srpski Mostar - postdejtonskom čedu "strateških srpskih interesa".

Još interesantnije je da je preostalih osam promila glasova u Srpkom Mostaru dobio niko drugi nego Savez za cjelovitu i demokratsku BiH. Ali izborna računica je neumoljiva: prema podacima OEBS-a za SDS je u ovoj opštini glasalo 128 birača, a jedan građanin Srpskog Mostara, vjerovatno neki šaljivdžija, svoj glas je dao CD koaliciji. Ne, nije u pitanju nikakva štamparska niti slična greška: na izbore u opštini Srpski Mostar izašlo je slovom i brojem 129 birača. Reklo bi se na prvi pogled da je u pitanju katastrofalan odziv građana na izbore, ali nije. Na glasanje u Srpskom Mostaru, koji čine tri gotovo nenaseljena sela, i nije moglo
doći više građana, jer ih više i nema!

Na sličan način socijalisti su pobijedili u opštini zvanoj Srpski Drvar: sa 22 osvojena glasa oni su do nogu potukli svoje konkurente iz Marčetine Zavičajne stranke socijaldemokrata RS i BiH, koji su dobili povjerenje samo 12 birača. Tako su 34 građanina opštine čije je sjedište u selu Potoci, sebi izabrali 11 odbornika za lokalnu skupštinu, a ako bog da i sreća junačka, na jesen će izabrati i gradonačelnika!

Ovo su dva vjerovatno najdrastičnija primjera patuljastih opština u Republici Srspkoj, nastalih nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Naime, kada je srpski entitet ostao bez mnogih gradova i varošica u kojima su Srbi bili većinsko stanovništvo, krenuo je talas izbjeglica. Entitetska linija crtana u Dejtonu nije pratila granice opštinskih atara, tako da su u ne malom broju slučajeva urbana sjedišta opština pripala Federaciji BiH, a poneko selo ili nenaseljene teritorije te iste opštine Republici Srpskoj. Naravno, na taj način ta su sela i područja u šemi teritorijalne organizacije ostala da "vise". Da bi se problem riješio postojala su dva načina: prvi, logičniji, da se ti okrajci teritorija pripoje najbližoj opštini u RS, i drugi, da se formiraju nove opštine.

Pošto srpski političari po pravilu nisu skloni logici, a možda i iz nekih drugih, mnogo praktičnijih razloga, prihvaćena je ova druga varijanta. Tako su nastali Srpski Mostar, Srpski Ključ, Srpski Drvar, Srpski Kupres, Srpsko Orašje, Srpski Sanski Most, Srpski Petrovac, Osmaci, Berković... Broj stanovnika ovih opština ni do dana današnjeg nije tačno utvrđen, ali je izvjesno da se u većini njih može mjeriti tek desetinama, uglavnom staračkih, domaćinstava.

Formiranje ovih novokomponovanih opština, tadašnja vlast je obrazlagala strateškim nacionalnim interesom srpskog naroda, po kome granični pojas Republike Srpske prema Federaciji BiH mora biti naseljen. Ovakav stav, istina nešto modifikovan, zadržala je i aktuelna Vlada RS, s tim što je u Vladi vrlo teško doći do podataka o ovim opštinama.

Ipak, ono što se može vidjeti, što bi se reklo golim okom, je da ni danas, četiri i po godine nakon rata, bez obzira na strateški nacionalni interes, rubne opštine nisu naseljene ni izbliza čak ni sa onoliko stanovnika koliko su ova inače ne baš mnogoljudna sela imala prije rata. Logika po kojoj bi, recimo, izbjegli Drvarčani trebalo da se naseljavaju u Potocima, samo zato što je tamo sjedište Srspke opštine Drvar, jednostavno ne pije vode. Poslijeratne priče da će se izbjeglice vraćati u svoje srpske opštine, pa tamo onako udarnički, usred sela graditi gradove, nisu izgledale nimalo vjerovatne ni 1996., a danas, četiri godine kasnije, zvuče sasvim besmisleno.

Prema nezvaničnim podacima koje smo dobili u Republičkom Zavodu za statistiku, čak polovina opština u RS su nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma na neki način podijeljene: ili su dijelovi opština čije je sjedište ostalo u RS pripali Federracij BiH, ili se dogodio obrnut slučaj. Što se tiče ove druge situacije, u kojoj su na teritoriji RS ostali okrajci opština koje su pripale Federaciji BiH, broj stanovnika je u njima gotovo nemoguće utvrditi, pogotovo što je posljednji popis stanovništva obavljen prije devet godina. Postoje podaci o tome koliko su ta područja imala stanovnika 1991, ali ti podaci zbog potonje migracije i raseljavanja stanovništva danas su samo istorijski fakti. Kada je 1996. godine, neposredno nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, vršena redovna procjena stanovništva u RS, u pomenutim pograničnim opštinama validna procjena jednostavno nije bila moguća, je su tada sela na granici bila bukvalno pusta. U ponekom selu, koje je sticajem okolnosti postalo opštinsko sjedište, broj stanovnika u času procjene bio je - jednocifren.

Sve će, međutim, biti mnogo jasnije iduće godine, kada treba da se provede redovni popis stanovništva, čiji će rezultati otkloniti mnoge nedoumice. Tamo gdje su sela prostrana, bogata i nasred puta, kao što je slučaj recimo u Lončarima i okolnim posavskim koridorskim selima koja čine Srpsku opštinu Orašje, ima i mnogo više prilika da srpska bajka o pograničnim opštinama postane sasvim realna priča. Ali, sasvim je drugačija situacija u nekim pasivnijim krajevima. Tako su sigurno najproblematičnije novokamponovane srpske opštine one na području takozvanog 'nakovnja' na krajnjem sjeverozapadu RS, a posebna priča je i opština Srpski Mostar. Na primjer, u Srspkom Petrovcu, čije je sjedište u selu Drinić, živi prema nezvaničnim podacima oko 200 stanovnika, u Srpskom Drvaru jedva stotinak, a u Srpskom Mostaru, čije je sjedište u selu Zijemlje, oko 150 ljudi. Međutim, i ove podatke treba uzeti sa dosta rezerve, jer je bliže istini da navedeni broj ljudi tu ne živi stalno, nego dolazi tek povremeno, ili je na ovom području zaposleno.

Što se tiče pomenutog 'nakovnja', područaja RS od Mrkonjić Grada i Šipova do Ribnika i srpskih dijelova Krupe na Uni, povelike ali izrazito nenaseljene teritorije, postoji jedna anegdota iz vremena potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Kažu, kada je 'nakovanj' dobijen u Dejtonu, tome su se najviše obradoivali - šumari. Oni su najbolje znali u čemu je vrijednost ovog dijela teritorije RS. Srspke opštine Drvar, Petrovac, Kupres, Ključ, Sanski Most i Krupa na Uni, izrazito siromašne stanovništvom, naročito su bogate šumom. Tim prirodnim resursom neki objašnjavaju i motivaciju onih koji se kandiduju za odbornike u ovim, na prvi pogled potpuno neprivlačnim opštinama.

Interesantno je kako je jedan funkcioner u Vladi RS, u nezvaničnom razgovoru sa jednim novinarom, protumačio ovaj fenomen. Na primjedbu novinara, da je šuma izgleda jedini razlog za postojanje ovih opština, pomenuti funkcioner je odgovorio: "Svi tako rado pričaju da tamošnji opštinari samo sjeku šume. Ali, zaboravljate da su šume, kao prirodni resusr, u nadležnosti Republike Srpske. Ništa oni tamo sa šumom ne rade što im republička vlast nije odobrila."

Sve nade malobrojnog stanovništva srpskih graničnih opština u 'nakovnju' usmjerene su u Gornji Ribnik, sjedište Srpskog Ključa, koji za razliku od susjednih opština, ima ne samo ogromnih 3,5 hiljade stanovnika, nego i svoju opštinsku zgradu, koju je narod nazvao Banski dvor, svoje Šumsko gazdinstvo sa 25 hiljada hektara kvalitetne šume i svoj motel. Za ovdašnje prilike Ribnik je primjer bogatstva i prosperiteta. Ali ova varošica ima svojih ozbiljnih problema: oko 1100 izbjeglica, što će reći da izbjeglička populacija čini skoro trećinu stanovništva i - praznu opštinsku kasu. Sve što je ribnička opština imala otišlo je u gradnju 'Banskog dvora', zdanja sa 40 kancelarija i 1900 kvadrata korisnog prostora. Dok 'Banski dvor' nije izgrađen, odbornici su zasjedali u mjesnoj kafani.

Ipak, Ribnik bi mogao postati administrativno sjedište cijele ove granične regije. Naime, prema novom zakonu o lokalnoj samoupravi, koji upravo stupa na snagu nakon implementacije rezultata lokalnih izbora, opštine u RS koje imaju manje od 1000 stanovnika, neće imati svoju lokalnu administraciju, nego će ih opsluživati najbliža veća opština i to na teret budžeta RS. U praksi to će izgledati tako što će veće opštine u male detaširati nekoliko službenika neophodnih za normalan život stanovnika malih opština, tako da će, recimo, matičar iz Gornjeg Ribnika dolaziti na rad u Potoke, formalno će biti zaposlen u opštini Srspki Ključ, ali će mu platu davati Vlada RS, odnosno Ministarstvo za lokalnu upravu i samoupravu. Tako Vlada RS čini posljednji napor da patuljaste opštine spasi od prirodnog odumiranja, sa ciljem da zadrži stanovnišrtvo u tim opštinama i ne odustajući od iluzije da će se ljudi ipak doseljavati u sela koja su dekrtetom proglašena opštinskim sjedištima.

Interesantnoi je, međutim, da će sve, pa i najmanje opštine najesen birati sebi načelnike. S obzirom da je zakonski posao načelnika da organizuje rad lokalne uprave, nameće se logično pitanje, kog će đavola raditi načelnici u opštinama sa manje od 1000 stanovnika, kad u njima nikakve uprave neće ni biti. E, posao tih načenika je da, neopterećeni banalnim činovničkim poslovima, brinu o razvoju svojih opštinica.

Tako će, recimo, svih 34 birača opštine Srpski Drvar izaći masovno na izbore da izabere svog načelnika. Moguće je zamisliti budućeg načelnika kako važno šeta Potocima i sa pionirskim žarom snuje razvoj: kako se u njegovoj glavi iskri od lucidnih ideja o gradnji puta, pošte, škole, banke, 'Banskog dvora', i naravno stambenih blokova u koje će smjestiti svoje vjerne birače, sve sa porodicama i kućnim ljubimcima.

Ivana Petrović (AIM)