Bujanovac, Medveđa, Preševo, moguća tačka sukoba?

Priština, 5.02.2000

Informacije iz različitih izvora, uključujući i albanske, govore da je krajem januar ove godine u delu južne Srbije, naseljen pretežno albanskim stanovništvom I region koje Albanci nazivaju istočno Kosovo osnovana albanska oružana organizacija UÇPMB. Od pre izvesnog vremena njeni pripadnici nose na svojim uniformama ovu albansku skraćenicu sastavljenu od prvih slova naziva Ushtria Çlirimtare e Preshevës, e Medvegjës dhe e Bujanocit što znači Oslobodilačka vojska Preševa, Medveđe i Bujanovca. Albansko stanovništvo u tom regionu skoncentrisano je uglavnom u ova tri gradića, odnosno na teritorijama ovih opštinskih centara. Pripadnici gerilskih grupa i ljudi bliski njima izjavljivali su više puta da je odluka o osnivanju UÇPMB-a usvojena 26. januara nakon ubistva dvojice braće-Albanaca iz sela Dobrosin u bujanovačkoj opštini i da su se prvi put predstavili tamošnjoj javnosti na njihovoj sahrani. Kasnije su viđeni naoružani kalašnjikovima, revolverima, ručnim granatama i teškim automatskim oružjima. Uglavnom, ova oružja su upotrebljena u 3-4 napada na policijske punktove za koje se gotovo ne sumnja da su ih izveli pripadnici UÇPMB-a. Ali, njima se pripisuje i postavljanje nekoliko eksplozivnih naprava, što znači da se možda služe i tom vrstom oružja.

Strane agencije prenose povremeno kraće citate izjava ili ocena pripadnika UÇPMB-a o osnivanju, sastavu, delovanju i njenim ciljevima. Koliko je poznato, oni su bar do sada prihvatali kraće kontakte sa novinarima, ali izbegavali su davanje širih izjava za javnost. Slične formulacije prenose i ovdašnji albanski mediji tako da se njihov sadržaj može uzimati kao veoma približan stavovima pripadnika UÇPMB-a. U svakom slučaju, uz sav oprez, ne bi trebalo sumnjati u neke pretpostavke, odnosno činjenice koje govore o njihovom postojanju i delovanju. Iz njihovih usputnih izjava saznaje se da su organizovani u obliku male vojske u cilju samozaštite, odnosno odbrane lokalnog albanskog stanovništva od nasilničkih akcija pripadnika srpske policije. Pri tome ne propuštaju da istaknu da su pripadnici UÇPMB-a isključivo ljudi iz tog regiona, čime se indirektno odbacuju srpske optužbe i brojne sumnje u svetu da su podsticani sa Kosova ili čak da predstavljaju nastavak demilitarizovane i transformisane UÇK (Ushtria Çlirimtare e Kosovës-Oslobodilačka vojska Kosova). Takođe, izražavaju nezadovoljstvo pisanjem medija, uključujući i albanske, mada ne iznose konkretne primedbe. Kao nesumnjive treba uzimati informacije o njihovim praktičnim kontaktima sa predstavnicima američke vojske koji kontrolišu granični pojas na kosovskoj strani i, naravno nadgledaju kopnenu zonu bezbednosti (KZB) u širini od 5 kilometara, na drugoj strani granice unutar koje se naoružani Albanci trenutno kreću najslobodnije. Govori se kako je gerilcima skrenuta pažnja da će biti uhapšen svako ko naoružan ili uniformisan pređe na kosovsku stranu.

Veoma značajne za razumevanje situacije su i zapažanja o prostorima njihovog delovanja. Kako trenutno izgleda pripadnici UÇPMB-a, organizovani u 4 grupe koje ujedinjuje jedinstveni štab, deluju unutar čitavog pojasa, od Medveđa na severu do Bujanovca, Preševa i dalje ka jugu do makedonske granice. To je izrazito izduženi pojas uz granicu sa Kosovom. Dug je više desetina kilometara, širok po vazdušnoj liniji između 15 i 20 kilometara, a prostire se na oko hiljadu kvadratnih kilometara. Međutim, veće prisustvo albanskih naoružanih grupa do sada je zabeleženo zapadno od Bujanovca, u blizini granice sa Kosovom.Ovaj izrazito pogodni teren za gerilce nalazi se unutar KZB-a uspostavljene Dogovorom koji su KFOR i srpske vlasti potpisali 10 juna kod Kumanova uoči ulaska NATO trupa na Kosovu. Dogovorom je određeno da se KZB u širini od 5 kilometara, u Rambujeu bilo je predloženo da bude široka 15 kilometara, uspostavi oko celog Kosova, na teritorijama Srbije odnosno SR Jugoslavije. U KZB-u Srbija i Jugoslavija nemaju pravo da rasporede vojsku ili njene potencijale što znači da im nije dozvoljena nikakva vojna aktivnost. Jednako je zabranjeno prisustvo i delovanje policijskih snaga MUP-a Srbije, zatim specijalnih, antiterorističkih i svih sličnih poluvojnih ili polupolicijskih jedinica. U toj zoni dozvoljeno je jedino prisustvo lokalne policije. U stranim i ovdašnjim medijima svakodnevno se mogu naći novinarski prilozi ili izjave diplomata i političara u kojima se izražavaju sumnje ili tvrdi da Srbija ne poštuje ove obaveze, ne samo u KZB-u nego ni na samom Kosovu.

Prema srpskim procenama, na prostorima tri pomenute opštine 1991. godine živelo je oko 70 hiljada Albanaca. Međutim, Albanaca ima i u drugim opsstinama južne Srbije. Tada se računalo da je na celom tom području bilo oko 100 hiljada Albanaca. Najveća koncentracija bila je u opštini Preševo gde su Albanci činili blizu 94 odsto ukupnog stanovništva. U Bujanovcu su Albanci učestvovali u strukturi opštinskog stanovništva sa nešto preko 60 odsto. U Medveđi, procenat albanskog stanovništva bio je mnogo manji, oko 28 odsto, ali su oni živeli na kompaktnoj teritoriji, uglavnom u selima pored granice sa Kosovom. Za razumevanje ukupne situacije značajno je pomenuti još neke karakteristike tog prostora. Pored granice sa Kosovom teren je izrazito planinski sa dosta klisura i drugih teško pristupačnih mesta. Kroz njih prolaze oba putna pravca koji povezuju Kosovo sa tim delovima južne Srbije. Međutim, mesno stanovništvo je uvek koristilo i prečice tako da ukupni događaji proteklih godina, kao i povremene blokade puteva Gnjilane-Bujanovac i Gnjilane-Preševo nisu baš čvrsto zatvorile međusobno komuniciranje lokalnog stanovništva. Preševo i Bujanovac sa više albanskih sela nalaze se u ravničarskom delu tog područja u blizini železničke pruge i autoputa Beograd-Skopje. Nakon gubitka kontrole nad Kosovom ovaj prolaz ostao je jedini koji povezuje Srbiju sa južnim delom Balkana. Po liniji sever-jug on je istovremeno i neka vrsta prirodne linije koja, grubo rečeno, na istočnoj strani označava završetak područja južne Srbije, u kome živi kompaktno albansko stanovništvo.

U brojnim analizama situacije na kosovskoj strani, kao i u izjavama političara i njihovih partija upadljiv je veliki oprez sa otvorenim ili sugestivnim ocenama da je tamo, u trenutnim okolnostima, nemoguće ponavljanje kosovske situacije. U kosovskim medijima dobili su izraziti publicitet američki zahtevi albanskim prvacima na Kosovu i u Makedoniji da učine sve kako bi se zaustavilo pogorssanje situacije. Upozoreni su na sistem spojenih sudova: Mitrovica, Crna Gora, Makedonija i Milossević koji učvršćuje vlast stvaranjem novih kriznih žarišta. Albanskim prvacima je takođe skrenuta pažnja na moguću novu tragediju etničkog čišćenja i na činjenicu da je mandat NATO-a ograničen u okvirima Kosova. Među političkim predstavnicima Albanaca Kosova, Makedonije i samog tog terena nema raspoloženja za podržavanje oružanog otpora. Svi preporučuju bolje organizovanje tamošnjih Albanaca kako bi se, koliko je moguće, amortizovali nasilnički pritisci beogradskog režima. Za sada sva javna istupanja se mogu svesti na traženje političkog rešenja i na upozorenje da je vitalni interes svih Albanaca da tamošnji Albanci ostanu na svojim ognjištima. Albanski vojni stručnjac koji su se oglasili povodom najnovijeg razvoja situacije ocenjuju da tamo nema uslova za vođenje rata i za vojno rešenje i da uporedo sa boljim organizovanjem stanovništva rešenja treba tražiti u politici.

Inače, na Kosovu položaj tamošnjih Albanaca ocenjuje se kao veoma težak. Iako predstavljaju veliku većinu ili značajnu manjinu, Albanci su marginalizovani ili isključeni u domenima odlučivanja lokalnih vlasti. Tokom kosovskog rata u nekim delovima tog regiona povremeno su primenjivani identični oblici nasilja kao na Kosovu. Od ulaska KFOR-a na Kosovu tamo su ubijena 16-torica Albanaca i 5-torica srpskih policajaca, 6 sela bujanovačke Malesije, u pravcu Vranja, potpuno su isprazznjena, a opštinu Medveđa napustilo je 80 do 90 odsto albanskog stanovništva. Procene o broju izbeglica iz tog regiona od početka kosovskog rata do kraja prošle godine kretale su se I do 20 hiljada. Nakon najnovijeg zaoštravanja tokom januara i, posebno tokom februara, (kada su poginuli jedan policajac I jedan naoružani Albanac I nakon 15- minitne pucnjave izmedju srpske policije I naoružanih Albanaca u selu Dobrosin) region Preševa, Medveđa i Bujanovca napustilo je još jedan dobar broj Albanaca. UNHCR je registovao od prosle godine do danas 6 000 izbeglih, ali navodi da je to samo broj onih kojima je bio potreban smestaj I humaNitarna pomoc. Denis Maknamara zvanicnik OUN na Kosovu za humanitarna pitanja saopstava da ukoliko se talas izbeglica bude povećao nastaće I problem distribucije humanitarne pomoći. Jedinica pristinskog korusa kod Bujanova zapocinje svoje, kako tvrdi, prolećne vezbe. Tu su I tenkovi I trasporteti I drugo oružje. Albanski civili se plaše izbijanja konflikta.

AIM Priština

Fehim REXHEPI