Bauk federalizacije

Stanje duha koje vlada u Makedoniji na pragu najavljenih reformi sistema lokalne samouprave i njegove decentralizacije moglo bi se objasniti strahom izraznim parafrazom Lenjihove maksime: kantonizacija + regionalizacija = federalizacija

AIM Skopje, 01.03.2000

Ovih dana Ministarstvo za lokalnu samoupravu napustio je podsekretar-liberaldemokrat Ace Kocevski u skladu s ranijom odlukom da ova partija povuce svoje predstavnike iz vlade. Medjutim ova odluka skrenula je na sebe paznju po necem drugom: penzionisani demograf Mitko Panov preko medija je upozorio da je Kocevski bio "posljednja brana" pred namjerom Demokratske partije Albanaca i ministra iz njenih redova da se prekroji karta Makedonije suprotno nekim prirodnim demografskim procesima. Inace, penzionisani demograf Panov medijski je vrlo eksploatisan posljednjih mjeseci a njegovo misljenje uzima se kao mjerodavno da bi se pokazalo ono od cega mnogi u makedonskoj javnosti strahuju: malo-pomalo, kroz prijedloge za kantonizaciju, zatim regionalizaciju Albanci teze konacnom cilju – federalizaciji Makedonije. Rezonujuci u istom duhu analiticari novina na makedonskom dolaze do alarmantnog zakljucka da bi time Albanci dobili mogucnost da “otcijepe” jedan dio zemlje, recimo onaj u zapadnoj Makedoniji gdje cine vecinsko stanovnistvo a koji se i onako geografski naslanja na Kosovo odnosno Albaniju.

Jedan od celnika opozicionog Socijaldemokratskog saveza Lazar Kitanovski tvrdi da je "poznat dogovor" izmedju lidera vladajuceg VMRO-DPMNE Ljubca Georgijevskog i lidera Demokratske partije Albanaca (aktuelnih partnera u vladi) o federalizaciji Makedonije sto se moze zakljuciti iz samih postupaka: Makedonija je koncipirana kao unitarna drzava sa svim gradjanskim i manjinskim pravima utvrdjenim Ustavom. “Sve sto je izvan toga predstavlja opasnost po drzavu. Vlada namjerava izvrsiti novu teritorijalnu podjelu tako sto ce neke, uslovno receno, makedonske opstine biti pripojene onim u kojim dominira albansko stanovnistvo.. To ce biti pritisak na Makedonce. Uostalomm, svjedoci smo da ljudi iz zapadne Makedonije kupuju kuce i stanove drugdje Radi se o smisljenom planu: regionalnim povezivanjem opstina ide se na povezivanje opstina gdje su Albanci u vecini cime ce se desiti fakticka federalizacija.” Upozorava Kitanovski.

Pitanje lokalne samouprave postalo je tako predmet politikantskih razgovora na svim nivoima, od akademskih do kafanskih. Na tribini koju je nedavno organizovala Liberaldemokratska partija jos jednom je iskazana zabrinutost zbog navodne namjere da se zemlja "kantonizira". Trend decentralizacije je, doduse, u skladu sa zahtjevima medjunarodne zajednice ali se smatra da je to za sadasnje makedonske prilike previse krupan zalogaj. Predstavnici najvece opozicione partije -Socijaldemokratskog saveza - ne vjeruju da je sadasnja vlast sposobna izvrsiti kvalitetnu decentralizaciju jer, kako kazu, nije reformski opredjeljena pa ce uciniti sve da izbjegne neminovni poraz na lokalnim izborima na jesen. Na skupu profesor Panov je skrenuo paznju na ideju nekih gradonacelnika-Albanaca da se ukinu sve opstine sa manje od 5.000 stanovnika. Ideja, kaze, nije ni malo naivna jer bi tako isceznulo 40 opstina u kojima zivi vecinsko ili cisto makedonsko stanovnistvo.

Mediji se slazu da nervozu povecava odsustvo ma kakvih informacija, reakcija i komentara nadleznog Ministarstva za lokalnu samoupravu. Nagadja se da ce prijedlog Zakona o lokalnoj samoupravi biti ponudjen poslanicima u Sobranju no, bar za sada, o njemu javno niko ne zna nista.

Makedonija je svojevrsan rekorder da na dva miliona stanovnika ima 123 opstine (pri cemu trecina stanovnistva zivi u glavnom gradu) koje je prethodna vlast napravila opet u skladu s tadasnjim politickim potrebama. Do 1995. godine zemlja je imala 34 opstine, tadasnji vladin prijedlog sugerisao je da se broj udvostruci ali kroz parlamentarnu raspravu doslo se do sadasnjeg broja 123. Nije bilo sumnje da se radi o politickom dogovoru tadasnjih koalicionih partnera - vladajuceg Socijaldemokratskog saveza i Partije za demokratski prosperitet kao sagovornika u ime Albanaca. Kriticari su se uglavnom koncentrisali na dva pitanja: neke politicke nelogicnosti i, mozda u tom trenu vaznije, visoku finansijsku cijenu jednog preglomaznog lokalnog aparata. K tome, u nekim sredinama jedinice lokalne samouprave nikada nisu uspjele funkcionisati onako kako je bila zamisao tvorca vazeceg Zakona o lokalnoj samoupravi. Nije ni cudo ako se zna podatak da u drzavnom budzetu izdaci za lokalnu samoupravu iznose 1% dok taj procenat u zemljama-clanicama Evropske unije pa cak i u zemljama u tranziciji iznosi i do 15%.

Doskorasnji podsekretar Kocevski u intervjuu za jedan opozicioni nedjeljnik s ocjenom da zakonsko rjesenje iz 1995. ne predstavlja korak naprijed. Naprotiv: “To je korak nazad u implementaciji ustavnih odredaba o lokalnoj samoupravi i u odnosu na primjenu Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Makedonija po mom i po misljenju mnogih stranih eksperata ima vrlo centralizovan sistem”. Kocevski podsjeca da glavna tema reformi u sistemu lokalne uprave treba biti upravo decentralizacija vlasti a ne teritorijalna podjela sto se u posljednje vrijeme kao posljedica politizacije na ovu temu namece kao dominantno pitanje. Kocevski nabraja sve one oblasti koje bi u skladu s Zakonom trebale zaista preci s centralnog na lokalni nivo: urbanizam, komunalne djelatnosti, predskolsko i osnovno obrazovanje, primarna zdravstvena zastita, socijalna zastita, sportkultura Kocevski ne bez ironiziranja ilustruje: “Prema vazecem Zakonu, opstinama i gradu Skoplju kao zasebnoj jedinici povjerena je 31 nadleznost; u praksi, samo tri su stvarne nadleznosti opstina: dimnjacarska sluzba, parkiralista i zelene povrsine”. U svim drugim oblastima bilo je predvidjeno donosenje posebnih propisa. Medjutim tu na vidjelo izlaze sva ustavna ogranicenja kao i neodgovarajuca zakonska regulativa posto predvidjeni propisi ili nisu doneseni ili su pak restriktivni u odnosu na prava lokalne samouprave. Ace Kocevski kao nesporni autoritet u oblasti lokalne samouprave podvlaci da je ovo pitanje ispolitizirano. “Odredjene korekcije su nuzne”, kaze navodeci neke anomalije u vazecoj teritorijalnoj podjeli: postoje naseljena mjesta koja ne pripadaju ni jednoj od 123 opstine, druga su upisana s pogresnim imenima a kod nekih su granice katastarski presjecene iako to nije dozvoljeno; zitelji nekih naseljenih mjesta bojkotuju sve izbore posto nisu zadovoljni polozajem koji im je odredjen po vazecoj teritorijalnoj podjeli. Ali, Kocevski opominje: “Ukoliko se namjeravaju praviti dublje promjene, o tome valja postici konsensus ne samo vladajucih partija vec svih relevantnijih politickih faktora koji su zastupljeni u Parlamentu. Iz jednostavnog razloga: Makedonija sebi ne moze dozvoliti taj luksuz da svakom promjenom vlasti ukida ili stvara nove opstine. Teritorijalna podjela mora biti trajna, da ne zavisi od promjene vlasti i da bude funkcionalna te da omoguci gradjanima da se najlakse organizuju u okvirima pojedinih opstina, da ostvaruju prava povezana s funkcionisanjem lokalne vlasti.”

Sadasnji ministar pravde a do nedavno ministar lokalne samouprave Dzevdet Nasufi najceszce je na udaru zbog svojih izjava o potrebi kantonizacije i regionalizacije Makedonije. Ni nakon svih prozivki on ne odrice mogucnost regionalizacije: “I kao ministar za lokalnu samoupravu i sada, zelim objasniti: nije samo regionalizacija vec i bilo sta drugo je prihvatljivo ako je u funkciji privrednog razvoja, demokratizacije, povecanja duhovnih dobara”. Nasufijev partijski shef, lider Demokratske partije Albanaca Arben Dzaferi na optuzbe da najavljena reforma lokalne samouprave poprima politicke dimenzije kaze: “nije rijec o partijskim ili etnickim nego o funkcionalnim pitanjima. Savjet Evrope ima zahtjeve za konkretno popravljanje zakona iz oblasti lokalne samouprave. Na njih moramo pozitivno odgovoriti. Cinjenica je da opstine stradaju od nefunkcionalnih zakona koji su toliko centralizovali vlast da opstine nemaju nikakve ingerencije. Ne treba komplikovati stvari politickom ili etnickom dimenzijom ili navodnim tendencijama o kantonizaciji i regionalizaciji zemlje”. Dzaferi odbija teze da se i u najavljenim promjenama u zakonodavstvu o lokalnoj samoupravi radi o politickom inzenjeringu. “”Trebamo kreirati opstine koje ce biti funkcionalne. To ce biti tezak zadatak narocito usljed tendencije da se stvori vjestacka odbojnost, da se kod Makedonaca stvori strah od kantonizacije i federalizacije zemlje”.

Posljednji se za rijec javio aktuelnii ministar za lokalnu samoupravu,Dzemaili Saiti,koji kaze da ce se reforme lokalne samouprave odvijati u skladu sa Ustavom i vladinom strategijom,a to znaci da nema prostora za regionalizaciju. Prema njegovim rijecima,fama oko prekrajanja "unutrasnjih granica" je nepotrebna,jer,veli,Ministarstvo nema namjeru da ad-hoc ukida ili povecava broj opstina. Ministar Saiti kaze da je prioritetna decentralizacija,koja ce se postici izmjenama i dopunama Zakona o lokalnoj samoupravi i finansiranju opstina,dok se izmjene Zakona o teritorijalnoj podjeli planiraju u drugoj fazi reformi. “Prije toga ce se postojecim jedinicama lokalne samouprave prvo dati sansa da profunkcionisu s novim nadleznostima,a tek potom ce se razmisljati o njihovom ukidanju ili pripajanju drugim opstinama.”

AIM Skopje

ZELJKO BAJIC