DUBOKI PROBLEMI MITROVICE

AIM Priština, 8. 02. 2000

Kako vreme prolazi Kosovo izgleda sve zatrpanije problemima. Gotovo da se ne može reći koji je teži i složeniji za rešavanje. Od svih, najopterećeniji emocijama je Mitrovica sa svojim širim severnim regionom. Ni u kosovskoj, a kamo li u svetskoj javnosti nema jasne predstave o kompletnoj i kompleksnoj strukturi problema, osim onoga što se uprošćeno kaže da je grad Mitrovica podeljen na albanski i na srpski deo. Gotovo se ne primećuje da je reč o veoma složenom demografskom, teritorijalnom, političkom i ekonomskom problemu. Ono što simbolizuje i predstavlja trenutno Mitrovica je tipičan primer nedovršenog albansko - srpskog rata.

Od Kosova nije izdvojen samo deo grada, nego celi jedan region koji je, osim toga, pod faktičkom kontrolom beogradskih vlasti. Reč je o širokim prostorima severnog dela Kosova koji, zavisno od procena, sačinjava 15 do 17 odsto kosovske teritorije. Kao prirodna južna granica u tom najosetljivijem delu albansko-srpskih konfrontacija uzet je tok reke Ibar koji deli grad na dva, doduše nejednaka dela. Manji deo je pod kontrolom Srba. Mitrovica nije podeljena po kriterijumu nacionalne većine. U ovom pogledu postoji bitna razlika između grada i celog regiona pod kontrolom Srba. Manji deo grada pod kontrolom Srba koji sada ima srpsku većinu je rezultat koji su Srbi nametnuli tokom rata.

Stanje nametnuto ratom prihvatili su i potvrdili kao činjenicu francuski pripadnici KFOR-a ili NATO. Albanska strana optužuje zbog toga Francuze, a francuska komanda kaže da sprovodi odluke i politiku UNMIK-a, KFOR-a i NATO-a. Bilo kako da jeste Francuzi, KFOR i NATO povremeno nisu mogli da prikriju od javnosti da između njih ima određenih, po nenekada i značajnih razlika ne samo u oceni dnevnih tokova, nego i u pristupu ukupnom problemu. Nakon prošlonedeljnog krvoprolića optužbe na račun francuskog KFOR-a postale su češće, oštre i direktne. Prvi put se javno predlaže da se zbog ' neprikrivene pristrasnosti' francuske jedinice zamene snagama neke druge zemlje. U ovdašnjoj štampi dobila je značajan publicitet izjava jedne žene Albanke iz severnog dela koja je rekla: 'Da nisu došle danske jedinice KFOR-a srpske bande pobile bi sve nas. Oštre reči na račun Francuza pretvaraju se ovih dana u direktne optužbe. Daju se i primeri kako su zvaničnici iz lokalne međunarodne administracije u Mitrovici 'angažovani na srpskoj strani i u propagandnom ratu protiv Albanca'.

Prema srpskim zvaničnim podacima iz 1991. godine, Albanci su sačinjavali preko 82 odsto, a Srbi oko 8 odsto stanovništva u mitrovičkoj opštini. Odprilike, takve su bile proporcije i u samom gradu s tim što u severnom delu koji je urbanizovaniji jer je izgrađen poslednjih decenija, Srbi su imali veće učešće u odnosu na opštinski prosek. Prema albanskim procenama, pre rata je u severnom delu grada živelo oko 12 hiljada Albanaca, a Srbi su sačinjavali oko 15 ili najviše do 20 odsto stanovništva tog dela grada. Romi su u opštini bili treća nacionalna grupacija. Oni su sačinjavali oko 4 odsto stanovništva opštine. Iza njih bili su Bošnjaci i zatim Crnogorci.

U ostalom delu regiona pod kontrolom Srba, stanje je bilo sasvim drugačije. U opštini Leposavić Srbi su sačinjavali blizu 88 odsto stanovništva, Albanci 6.5 odsto. U Zvečanu koji je po svim urbanističkim kriterijumima mitrovičko naselje, ali je zbog političkih motiva, odnosno sastava stanovništva konstituisan kao opština, Srbi su sačinjavali nešto više od 79 odsto stranovništva, Albanci preko 16. U Zubinom Potoku koji je takođe politička opština, Srbi su sačinjavali preko 53, a Albanci blizu 47 odsto stanovništva. Predratna demografska slika ne bi bila potpuna bez činjenice da je ovaj uglavnom planinski region, osim grada Mitrovica, malo naseljen. Mitrovica je imala oko 110 hiljada stanovnika, Leposavić nešto preko 16 hiljada, Zubin Potok blizu 12 i Zvečan oko 9600.

Nema podataka o trenutnoj demografskoj slici regiona ili se oni osim veoma uopšteno, ne objavljuju. Krajem prošle godine UNMIK je objavio procene prema kojima, trenutno u južnom delu Mitrovice, verovatno se mislilo na opštinu, ima oko 90 hiljada stanovnika, odnosno Albanaca. Prema toj proceni u severnom delu grada ima oko 14 hiljada Srba, oko 2 hiljade Albanaca i nešto malo ostalih narodnosti. Međutim, nema procena o ukupnom broju stanovništva u ostalim opštinama. Komandant KFOR-a general Rainhard izneo je krajem prošle godine procene da u celom regionu pod srpskom kontrolom ima oko 60 odsto Srba, oko 30 odsto Albanaca i 10 odsto ostalih. Međutim, lokalni izvori francuskog KFOR-a koji ne žele da se predstave procenjuju da u celom regionu Srbi sačinjavaju 90 odsto stanovništva. Ostali učestvuju sa oko 10 odsto s tim što je procentualno i brojčano prisustvo ostalih u brzom opadanju, pre svega zbog toga što napuštaju taj region, ali i zbog naseljavanja kosovskih raseljenih Srba ili Srba iz Srbije. Nema procena koliko u tom regionu ima raseljenih Srba iz drugih delova Kosova.

Nakon dva poslednja krvava događaja, iz dnevnih izveštaja stiče se utisak kao da je reč o osvetničkim sukobima. Dan nakon napada kod sela Čubrelj na jedan autobus koji je prevozio Srbe, kada su život izgubila dva lica srpske nacionalnosti, usledio je pogrom na Albance u severnom delu Mitrovice. Međutim, nije reč ni o osveti ni o incidentu. Srbi već mesecima povremeno preduzimaju akcije zastrašivanja i nasilja u cilju proterivanja preostalih Albanaca. Najnoviji val u Mitrovici započeo je bar dve nedelje pre pogibije Srba u Čubrelju. Napadana su sela, zatim putnici, Albanci severnog dela grada, nakon više napada konačno je spaljeno sedište lokalne republikanske stranke... Primenjeno je brutalno nasilje, bilo je teških telesnih povreda, ali do noći između 3. i 4. februara nije bilo žrtava.

Takođe, sistematski su bili maltretirani, poneki put i napadani stranci koji su angažovani u međunarodnim organizacijama. Najprimenjeniji oblik maltretiranja je bušenje guma njihovih automobila. Pomenute noći Srbi su spaljili više automobila međunarodnih organizacija.

Predstavnici Srba su ne jednom izjavljivali da 'ne žele da vide Albance u regionu pod njihovom kontrolom' i dosta toga pokušavaju da urade da ih I ne bude. U tome im je indirektno, neki kažu i direktno pomagali KFOR i UNMIK. Pominju se čišćenje bolnice od albanskih pacijenata i zdravstvenih radnika, okretanje glave ili zatvaranje očiju pred srpskim nasiljima, diskretni saveti Albancima da odu zbog nesigurnosti, prećutkivanje ili umanjivanje obima srpskih i preuveličavanje ili insistiranje isključivo na nasiljima koje čine Albanci, tolerisanje srpskih grupa koje nose oružje i uopšte Srba koji poseduju oružje, nejasni i neodređeni stavovi oko delovanja grupa nekadašnjih srpskih poluvojnih i drugih redovnih jedinica, tolerisanje ranijih srpskih vlasti da nastave sa vršenjem poslova civilnih vlasti, čak u proširenijem obimu pretendujući na kontinuitet i zamenu ranijih kosovskih organa vlasti. Ovde se to tumači kao faktičko priznavanje kontinuiteta srpske vladavine koja je u ostalim delovima Kosova srušena borbom i zatim uspostavljanjem UNMIK-ove vlasti. Kao i proteklih 20 godina Srbi se i sada služe taktikom koja odprilike glasi: ako nas pritisnete napuštamo Kosovo. Procenjuje se da se UNMIK i KFOR užasavaju te mogućnosti koja bi, po njima, predstavljala potpuni poraz međunarodne misije na Kosovu.

Na najoštrija protivljenja i osude nailaze prepreke i zabrane Albancima da se vrate svojim domovima. Objašnjenje KFOR-a i UNMIK-a je da oni samo sprečavaju izbijanje širih međuetničkih sukoba. Međutim, reč je o tome da međunarodna administracija prihvata srpsku tezu da Srbi mogu da budu bezbedni i da opstanu samo u mestima i regionima gde nema Albanaca. Smatra ih žrtvama i otuda pomenuti oblici tolerancije i sprečavanje Albanca da se vrate svojim kućama u severnom delu Mitrovice.

Pred očima pripadnika KFOR-a i međunarodne policije Srbi su nastavili sa nasilnim proterivanjem Albanaca iz severnog dela grada i nakon velikog krvoprolića u noći između 3. i 4. februara. Ne obazirući se na policijski čas, srpske grupe koje nose i upotrebljavaju eksplozivne naprave, bombe, malokalibarsko oružje i druga sredstva prisile, pohode određene kvartove gde ima Albanaca i prisiljavaju ih da odu. Ni individualno ni grupno Albanci, tog dela Mitrovice nisu do sada pokazali sklonosti za aktivni otpor. Međutim, lokalni albanski prvac najavljuju da ako brzo ne dođe do pozitivnih promena može doći do neke vrste samoorganizacije u cilju lične i kolektivne zaštite. Proteklih nekoliko dana taj deo grada pod prisilom napustilo je više stotina, neki kažu većina Albanaca. Zanimljivo je što su KFOR i UNMIK-ove vlasti pokazali veliku spremnost da zaštite Albance koji žele da napuste region pod srpskom kontrolom. Srbi odbijaju svaki oblik kosovske integracije ukoliko Kosovo nije pod Srbijom ili, što je za Albance isto, pod Jugoslavijom. U tim okvirima već više godina predstavnici Srba iznose ideje bliske ili slične kantonizaciji. To su zahtevali srpski predstavnici episkop Artemije i Trajković tokom konferencije u Rambujeu, a pre toga, krajem 1998. godine zvanične srpske vlasti pripremile su projekte za podelu Kosova na srpske i albanske opštine.

Pitanje Mitrovice opterećuje i mitologizirani pojam onoga što se ranije nazivalo kombinat Trepča. Šta je od te mamutske korporacije ostalo, šta se eventualno može pokrenuti i pod kojim uslovima, to još niko ne zna. Činjenica je da se neki objekti Trepče nalaze na severu, kao topionica koja je neprekidno radila i tokom rata, a neki drugi na jugu, kao rudnik sa flotacijom u Starom Trgu. Pokušavajući ili bolje reći obećavajući da će pokrenuti neke objekte UNMIK-ovi ljudi zapravo ispituju mogućnosti uspostavljanja praktičnog srpsko-albanskog komuniciranja zasnovanog na sasvim konkretnim finansijskim interesima običnih ljudi. Međutim, za to nema para. Problem Trepče dodatno komplikuju strane pretenzije na vlasništvo nad nekim njenim delovima. Kako je do toga došlo, fiktivno ili na neki drugi način, nije poznato, ali sa takvim pretenzijama pojavljuju se neke grčke i francuske firme. Pitanje vlasništva, ne samo u ovom slučaju, sve više se nameće kao suštinsko za postavljanje zdravih osnova kosovske privredne, društvene i političke normalizacije. U slučaju Trepče pretendenti iz zemalja koje se smatraju srpskim saveznicima proširuju albanske sumnje i podozrivosti i na politički i diplomatski teren.

AIM Priština

Fehim REHHEPI