SRBI U DRVARU

Reporterski zapis

Banjaluka, 31. januar 2000. (AIM)

Nikada prije rata Drvar nije imao atletski, a niti džudo klub. Međutim, Drvar je baš atletskom i džudo sportu, bivše Jugoslavije, dao dva reprezentativca - Mitra Marčetu, bacača kugle i orijaša u džudo kimonu Radu Kovačevića. Nadalje, u gruntovnim knjigama drvarske opštine ni jedna katastarska čestica nije pripadala nikom drugom osim Srbima. Medutim, u Drvaru je ipak postojala katolička crkva. Po ovome, ali i po mnogo čemu drugom, Drvar se u svojoj istoriji razlikovao od mnogih drugih mjesta u Bosni i Hercegovini. Ovaj grad i narod drvarske opštine ostao je takav i poslije ovog, poslednjeg rata. Po mnogo čemu bio je ispred drugih.

Još krajem 1995. godine, kada su o Dejtonskom mirovnom dokumentu nešto više znali samo političari i novinari, Mile Marčeta, čovjek uz čije ime se vežu gotovo sve aktivnosti izbjeglih Drvarčana koji su željeli da se vrate na rodna ognjišta, osniva Udruženje prognanih. Tada, zapravo i počinje njegova i borba njegovih zemljaka za povratak u zavičaj.

Do prvog organizovanog povratka Drvarčana, a bio je to i prvi povratak Srba na teritoriju Federacije BiH, došlo je u proljeće 1997. godine kada se šest, uglavnom starijih osoba, u pratnji pripadnika IFOR-a I UNHCR-a, te desetak novinara, vratilo svojim kućama. Od tada pa do danas, uglavnom u seoske sredine, iz izbjeglištva se vratilo oko 5880 od ukupno 16000 stanovnika, koliko ih je drvarska opštine brojala prije rata. To, u odnosu na predratni broj stanovnika, pradstavlja procentualno najznačajniji podatak o povratku izbjeglih Srba na teritoriju Federacije BiH.

A, kako danas žive Srbi, povratnici u Drvar? Osim onih nekoliko sretnika, koji rade na crno kod privatnika koji popravljaju porušene kuće, niko od Srba povratnika u Drvaru nije zasposolen. Na prste se u drvarskoj opštini mogu nabrojati srpska domaćinstva, koja imaju električnu struju. O telefonima da se i ne govori.

"Humanitarne organizacije, od kojih su Srbi povratnici u Drvar živjeli proteklih godine, danas su nas potpuno zaboravile", žali se Mladen Kukrić, načelnik sektora privrede u opštini Drvar i priča kako su odmah po povratku popravili zgradu osnovne škole u Prekaji kod Drvara, u kojoj su se planirala školovati djeca povratnika, ali škola do danas nije počela raditi. "Problem predstavlja i zdravstvena zaštita, tako da se pomoć ljekara, prilikom nešto složenijih oboljenja i povreda, mora danas tražiti u zdravstvenim ustanovama čak sedamdesetak kilometara dalekog Livna. I tako redom. Ukratko, živimo od danas do sutra, ali se ipak ne damo", kaže Kukrić.

U Drvaru problem za Srbe predstavlja prisustvo hrvatske vojske koja je, zajedno sa lokalnom policijom, zaposjela gotovo sve stambene jedinice u užem gradskom području Drvara. "Brinu nas posebno zahtjevi Hrvata, ili možda bolje reći, ekstremnih čelnika Hrvatske demokratske zajednice u ovom gradu, da u Drvaru podižu kasarnu sa centrom za obuku regruta, te katoličku bogomolju", kaže Mile Marčeta, predsjednik Udruženja izbjeglih Drvarčana i presjednik Koalicije za Drvar. Marčeta objašnjava kako je predratna drvarska opština danas podijeljena na četiri dijela, što, kaže, nije zadesilo ni jednu društveno-političku zajednicu u BiH. "Jedan dio, a to je područje Potoka, u kome je danas smještena opština Drvar, pripao je Republici Srpskoj. Drugi dio, odnosno Martin Broda, u koga se vratilo oko 200 srpskih porodica, pripao je bihaćkoj opštini, odnosno Unsko-sanskom kantonu, dok je najveći dio područja predratne drvarske opštine nalazi u sastavu 10. Kantona. Četvrti dio, područje Gornjeg Tiškovca, u koji se iz izbjeglištva vratilo 26 srpskih porodica, odvojen je, ko zna kada i kako od drvarske opštine, odnosno BiH i pripojen teritoriji Republike Hrvatske", objašnjava Marčeta i tvrdi da povratnicima to stvara dodatne probleme, posebno prilikom izdavanja dokumenata iz matičnih I
zemljišnih knjiga. Marčeta je o ovim i mnogim drugim problemima više puta pisao najvišim predstavnicima medunarodne zajednice. I američkom državnom sekretaru Madlen Olbrajt, kaže.

U Drvaru je stupilo u službu jedanaest srpskih policajaca. Devet Srba, opštinskih činovnika, zajedno sa predsjednikom Opštinskog vijeća Momčilom Bajićem, svakodnevno obavlja svoje poslove u zgradi opštine u Drvaru. Uspostavljena je redovna autobuska linija sa više mjesta u Republici Srpskoj, a vjerski obredi u pravoslavnim bogomoljama drvarske opštine obavljaju se bez ikakvih problema. Tako se ove godine, na proslavi Badnje večeri i Božića, u krugu hrama Svetog Save u Drvaru, okupilo 800 Srba.

Drvarčani se nadaju da će 2000. biti godina povratka u Drvar. Planirano je da se u toku godine u Drvar vrati još oko dvije hiljade njegovih predratnih stanovnika. "Povratka će biti ako se izbjegli Hrvati vrate u Kakanj. O tome smo postigli saglasnost u Kaknju, ali u HDZ-u još postoje ljudi koji vrše opstrukciju povratka", završava priču nepopravljivi optimista Mile Marčeta.

Slavko Pećanac (AIM)